Bangladesh Revisited: 10 jaar Rana Plaza

Dit artikel verscheen eerder op de website van visie.net - 'Bangladesh Revisited' is een initiatief van WSM, ACV en Visie

‘Nooit meer Rana Plaza’, klonk het luid net na de ramp. En concrete actie kwam. Onder druk van vakbonden, ngo’s en een aantal kledingmerken werd drie weken later het ‘Accord on Fire and Building Safety in Bangladesh’ gesloten. Dit baanbrekende veiligheidsakkoord voorzag in onafhankelijke inspecties en liet kledingmerken financieel bijspringen om in de veiligheid van fabrieken te investeren. Maar er is één zwakke plek: kledingmerken beslissen zelf of ze al dan niet in het akkoord stappen. ‘Sindsdien is de veiligheid zeker verbeterd. Maar kleren worden nog steeds in slechte omstandigheden gemaakt: de minimumlonen zijn veel te laag, een pensioen of een uitkering zijn onbestaande’, zegt Kalpona Akter van de Bengaalse werknemersorganisatie BCWS. ‘Onze to-dolijst is nog heel lang.’

Bangladesh staat in de top drie van kleding-exporterende landen, na China en Vietnam. Kleding en textiel maken 83 procent uit van de export van het land. De minimumlonen in de sector werden laatst vastgelegd in 2018. Ze zijn door de inflatie nu nog maar een fractie waard van wat het vijf jaar geleden was. Onderzoek wijst uit dat een leefbaar loon minstens 193 euro moet bedragen, meer dan het dubbele van het huidige minimumloon.

‘Het is strijden voor basisrechten’, bevestigt Akter. Zelf begon ze als twaalfjarige in een kledingfabriek om haar familie te onderhouden. ‘In de jaren negentig bestond de werkvloer voor veertig procent uit kinderen. Van weekend, verlof of zelfs pauzes was geen sprake.’ Sinds 2006 is er in Bangladesh een arbeidswet, maar de controle is laks en voor onderaannemers en sweatshops betekent dat niets.

Jasmin (24) strijkt sinds haar 16de in een ‘modelfabriek’, die onder meer voor C&A en Camel Active kleding produceert. Daarmee verdient ze 89 euro per maand. Om 48 uur per week te werken, zes dagen van acht uur. Elke maand komen daar een pak – niet te weigeren – overuren bovenop. Daarmee komt ze gemiddeld aan 111 euro per maand.

‘De werkomstandigheden zijn hier – naar Bengaalse normen – goed’, zegt Jasmin. ‘Minimumlonen worden gerespecteerd, overuren worden betaald, werkneemsters kunnen rekenen op betaald zwangerschaps- en moederschapsverlof … Er zijn nu ook aparte toiletten voor vrouwen, wat vroeger niet het geval was. Er zijn genoeg drinkwaterfaciliteiten. In veel fabrieken mag je niet veel drinken, omdat je dan te vaak naar het toilet moet. Tijdens corona, toen het bedrijf noodgedwongen een maand dicht moest, kregen we toch een deel van ons loon uitbetaald, wat niet overal het geval was.’ Jasmin is werknemersafgevaardigde in haar bedrijf, één van de weinige fabrieken die dit toelaat. Vakbondsmeetings moet ze buiten de bedrijfsmuren organiseren.

Helemaal aan de andere kant van de keten staat Wendy Cuypers (54). Zij werkt al 32 jaar in een C&A-winkel en is begaan met de manier waarop de kledij gefabriceerd wordt.

‘Als werknemer stel ik me vragen over wat er aan de andere kant van de keten gebeurt. Ook mijn collega’s in Bangladesh moeten in goede omstandigheden kunnen werken. Door de juiste vragen aan het management te stellen, krijgen we dit weer op de agenda. Ook klanten stellen soms vragen, al is dat nog vrij beperkt.’

Tien jaar na de ramp in Rana Plaza is het hoog tijd voor de volgende stap. Sara Ceustermans van de Schone Kleren Campagne en ngo WSM: ‘Zowel in België, in Europa als binnen de Verenigde Naties ijveren we voor een wetgeving die bedrijven verplicht om zorg te dragen voor hun keten en voor wat er gebeurt bij onderaannemers. En die hen verplicht om schade aan mens of milieu te herstellen. De bedrijfswereld lobbyt echter om die regels zoveel mogelijk af te zwakken. Het is aan de politiek om te zorgen voor wetgeving die afgedwongen wordt. Het Veiligheidsakkoord in Bangladesh toont aan dat verandering kan, maar alle bedrijven moeten mee in het bad. Anders ontstaat valse concurrentie.’

Laura Eliaerts van ACV Internationaal treedt haar bij: ‘Volgens een studie van de Europese Commissie besteedt nu slechts 16 procent van de bedrijven zorg aan de hele waardeketen. Een zorgplichtwet garandeert meer transparantie. Als deze wet er komt, kun je met één muisklik achterhalen wie waar produceert en toelevert. Verstoppen kan dan niet meer.’