‘Certificering zorgt amper voor betere werkomstandigheden’

Zet de zorgplichtwet mee in beweging

Trevor Christians, de algemeen secretaris van CSAAWU, is een oude bekende van FOS. In 2016 steunde FOS met het ABVV, het NVSM en linx+ een campagne van CSAAWU en de arbeiders van Robertson Winery. De arbeiders streden voor een loonsverhoging van 69 rand (4,36 euro) per dag naar 150 rand (9,48 euro) per dag. Trevor bezocht toen ook ons land. Naar aanleiding van de campagne voor een zorgplichtwet checken we bij hem en vakbondsafgevaardigde Sam Pule Tilley hoe de situatie nu op de Zuid-Afrikaanse wijngaarden is en of certificering een verschil maakt. 

Trevor, hebben jullie na de Robertson Winery-campagne nog acties ondernomen?

Christians: Na de staking zijn we consumenten beginnen bewustmaken van de werkomstandigheden van landarbeiders op Zuid-Afrikaanse wijngaarden. We richtten ons onder meer op de consumenten in België en de Scandinavische landen.

Hoe zijn de leef- en werkomstandigheden op de wijngaarden momenteel?

Tilley: Niet goed. De arbeiders verdienen een minimumloon van 23,00 rand (1,37 euro) per uur, maar dat volstaat niet voor hun basisbehoeften. Om je een idee te geven van de prijzen in Zuid-Afrika: een maandelijkse hoeveelheid voedsel kostte in december 2021 4275,94 rand (254,31 euro), volgens de Pietermaritzburg Economic Justice and Dignity Group (PMBEJD). Bovendien zijn de arbeiders voor schoon water en elektriciteit afhankelijk van de boer, en de boer gebruikt die machtspositie vaak tegen zijn werknemers. Hij kan de toelevering stoppen als een werknemer te ‘lastig’ wordt, dat wil zeggen: als hij of zij eerlijke arbeidsvoorwaarden eist.

Daarnaast laat de veiligheid te wensen over. De druivenplukkers werken vaak zonder beschermende kleding, waardoor ze worden blootgesteld aan pesticiden en andere gevaarlijke stoffen. Door die blootstelling aan pesticiden lopen de arbeiders van wijnhuizen veel meer risico op kanker.

Hoe ziet de situatie van vrouwelijke landarbeiders eruit?

Tilley: Vrouwen en mannen worden heel anders behandeld. De vaste werknemers zijn grotendeels mannen, terwijl vrouwen seizoensarbeiders zijn. Het is voor de boeren makkelijk om vrouwen of arbeidsmigranten te treffen. De Soetendal-boerderij in Wellington bijvoorbeeld heeft in het verleden seizoensarbeiders en migranten vaak onderdrukt.

Binnen de landelijke gemeenschappen is er ook veel geweld tegen vrouwen. Door het vroegere dop-systeem kampen heel wat arbeiders met een alcoholverslaving, wat geweld in de hand werkt. Binnen de vakbond hebben we wel vrouwenorganisaties, die dergelijke problemen proberen aan te pakken.

Brengt de certificering van wijnen verbetering?

Tilley: Wij zien certificering als een marketinginstrument om wijn te verkopen. Certificering verbetert amper de omstandigheden van landarbeiders. Consumenten denken dat de wijnen die ze drinken onder ethische omstandigheden worden geproduceerd, terwijl ze dat niet zijn. Het is pure misleiding.

De Wine & Agricultural Ethical Trade Association (WIETA) certificeert, maar handhaaft geen normen. Wanneer ze moet ingrijpen, is ze nergens te bespeuren. Wij moeten onze vakbond verder uitbouwen, onze slagkracht en organisatorische basis versterken. Alleen zo kunnen de omstandigheden van arbeiders worden verbeterd.

Christians: Ethische normen bestaan alleen op papier. Ze gaan niet over reële transformatie. Ze gaan niet in op bijvoorbeeld de vrijheid van meningsuiting. De Zuid-Afrikaanse vakbonden hebben toegang tot maar 8% van de boerderijen. We bereiken dus weinig landarbeiders.

In feite leeft de erfenis van de apartheid voort. De situatie is niet veranderd. De verhouding tussen slaaf en meester bestaat nog altijd. Om de situatie van de landarbeiders echt te begrijpen, is een historisch perspectief nodig.

In welke wijnhuizen hebben arbeiders het bijzonder moeilijk?

Tilley: Ik zou zeggen: Namaqua Wines. Het wijnhuis is door WIETA gecertificeerd, maar de werkomstandigheden zijn er slecht. De verwerkingsfabriek ervan is dag en nacht open. Arbeiders werken er wel twaalf uur aan een stuk. Dat heeft negatieve gevolgen voor hun gezondheid en veiligheid. Ze zijn altijd vermoeid, wat leidt tot verwondingen op de werkplek. De situatie in Klawer Wine Cellars baart ook zorgen.

In beide fabrieken zijn arbeiders tijdens hun dienst overleden, respectievelijk in 2019 en 2020. Tot op de dag van vandaag wachten de nabestaanden op gerechtigheid. De morele vraag is ook: wat is een mensenleven waard? Om dergelijke problemen aan te pakken, moeten we als vakbonden wel een sterke basis opbouwen.

Wat doen jullie, bij CSAAWU, om arbeidsrechtenschendingen op de wijngaarden tegen te gaan?

Christians: We brengen de moeilijke situatie van de arbeiders op de wijngaarden zoveel mogelijk onder de aandacht, en zetten de verantwoordelijke instanties en regeringen aan om in te grijpen. We hebben zaken doorverwezen naar het ministerie van Arbeid, naar WIETA en naar de Mensenrechtencommissie (een Zuid-Afrikaanse overheidsinstelling die waakt over het respect voor de mensenrechten, n.v.d.r.).

De zaak die we naar de Mensenrechtencommissie hebben doorverwezen, betreft een groep arbeiders op Soetendal Farm die in juli 2021 zijn ontslagen. Sinds december sluit de eigenaar van de boerderij hun elektriciteit af en leven de arbeiders zonder elektriciteit. Nu WIETA moet optreden, is de organisatie nergens te vinden. Het is nu aan de Mensenrechtencommissie om actie te ondernemen.

Hoe kan internationale solidariteit jullie helpen?

Christians: FOS kan de arbeiders in de wijnboerderijen ondersteunen door vakbonden in Zuid-Afrika in contact te brengen met vakbonden in België. De vakbonden in België kunnen consumenten ook bewustmaken van de omstandigheden van landarbeiders in Zuid-Afrika.

Auteur: Dawu Sehlaphi Sibanda

FOS helpt graag bij beide acties. Eerder liet de organisatie vakbondsafgevaardigde Goodman Jacobs getuigen over de slechte omstandigheden op Merwida Farm. FOS neemt de verhalen uit Zuid-Afrika ook mee in de campagne voor een zorgplichtwet. Want een ding is duidelijk: de certificering van wijn helpt niet. Een bindende wetgeving is nodig om respect voor mensen-, milieu- en arbeidsrechten af te dwingen. 

CSAAWU en de wijnarbeiders vallen terug op hun nationale en internationale rechten om hun werkomstandigheden te verbeteren, maar vaak hebben ze onvoldoende toegang tot instellingen om bedrijven verantwoordelijk te houden voor mensen-, arbeids- en millieurechtenschendingen. Een Belgische en Europese zorgplichtwet kunnen daarom een verschil maken.

Dit artikel verscheen eerder op de website van FOS.