Respect voor arbeiders ver te zoeken op Zuid-Afrikaanse wijngaarden
De Zuid-Afrikaanse wijnen hebben het hart van menig wijnliefhebber veroverd. De kwaliteit van de wijnen mag dan goed zijn, de omstandigheden waarin ze gemaakt worden, zijn dat veel minder. Goodman Jacobs, vakbondsafgevaardigde op Merwida Farm in de West-Kaap, en Denile Samuel, coördinator bij Women on Farms Project (WFP) vertellen er meer over.
Goodman, hoe lang werk je al als landarbeider?
Jacobs: Ik doe dit werk al meer dan 20 jaar. Ik heb 14 jaar voor de vorige eigenaars gewerkt. Daarna hebben de huidige eigenaars de wijngaard overgenomen.
Hoe zijn de leef- en werkomstandigheden op de wijngaarden in Zuid-Afrika?
Jacobs: De omstandigheden hangen af van de seizoenen. Tijdens het hoogseizoen werken we van 7 uur ’s ochtends tot 5 uur ’s avonds. En hoewel we al lange dagen hebben, moeten we regelmatig overwerken. We moeten elke dag onze doelen behalen. Zo moeten vrouwen 12 rijen knippen, terwijl mannen 16 rijen druivenstruiken moeten plukken. Die rijen staan ver uit elkaar. We leggen grote afstanden af, terwijl we een zware mand dragen. Zodra onze mand vol is, maken we ze leeg aan het einde van een rij. De druiven vertrekken dan met een tractor naar de persruimte. Voor de vrouwelijke en de oudere arbeiders is het een hele opgave om de tractor te volgen. Een andere uitdaging is dat de managers en ploegbazen soms tegenstrijdige instructies geven.
Hoeveel verdien je op zo'n wijngaard?
Jacobs: We krijgen voor ons werk een uurloon van 23,90 rand , of 1,50 euro. We leven op de boerderij, maar betalen daarvoor huur en elektriciteit. De eigenaars houden elke maand 420 rand (26,30 euro) aan huur af en 180 rand (11,27 euro) voor de elektriciteit. Dat is een grote som als je weet hoeveel we verdienen. Verder vinden de bazen altijd wel een manier om pasverworven arbeidsrechten te ondermijnen. Om een voorbeeld te geven: telkens als de regering het minimumloon verhoogt, trekken de bazen de kosten op. Zogenaamde oproerkraaiers pakken ze op dezelfde manier aan. Ze moeten plots meer betalen voor hun woning en elektriciteit.
De bazen vinden altijd een manier om pasverworven arbeidsrechten te ondermijnen
Vroeger was er het dopsysteem. Kan je ons daar meer over vertellen? Bestaat het nog altijd?
Jacobs: Tijdens de apartheid werden arbeiders deels in wijn uitbetaald. Tegenwoordig geven de bazen geen wijn meer op de boerderij, maar je kan wijn nog altijd gratis krijgen in de buurt van de wijngaarden. Het dopsysteem laat ook een zware erfenis na. Je komt regelmatig alcoholverslaafde ex-druivenplukkers tegen. En hun verslaving heeft gevolgen voor hun kinderen: ze moeten zelf op school geraken of nemen de gewoonten van hun ouders over.
Zijn er zo nog problemen op de boerderijen?
Jacobs: We worden ook vaak geconfronteerd met inbraken en gendergerelateerd geweld. Veel inwoners van onze gemeenschap zijn verslaafd aan drugs en alcohol. Dat werkt geweld in de hand. In onze streek zijn er geen maatschappelijk werkers die vormingen geven over de relaties tussen vrouwen en mannen, of die slachtoffers van gendergerelateerd geweld bijstaan. We hebben wel een goed contact met Women on Farms Project (WFP), de organisatie van Denile. WFP informeert vrouwen en meisjes over hun rechten, en brengt hen samen zodat ze hun verhaal kunnen vertellen. Slachtoffers melden het geweld nu aan de politie, maar wat echt zou helpen, is de ondersteuning door maatschappelijk werkers.
Hoe gaat het tegenwoordig met de Zuid-Afrikaanse wijnsector?
Samuel: Na de apartheid is de markt voor Zuid-Afrikaanse wijnen sterk gegroeid, onder meer in Afrika zelf. Daarnaast is er de markt voor faire wijnen. 29 boerderijen, meestal wijnbouwers, hebben het fairtradelabel en krijgen dus een gegarandeerde prijs voor hun producten.
Jacobs: De Zuid-Afrikaanse wijnsector bloeit. De wijnhuizen verdienen meer geld, maar geven hun arbeiders steeds minder. Ik zei het daarnet nog: de bazen vinden altijd een manier om loonsverhogingen teniet te doen. De leefomstandigheden op de boerderijen verbeteren niet, ook al stijgt de winst. De eigenaars verdienen wel meer en meer, en kopen elk jaar nieuwe wijngaarden bij. De regering moet ingrijpen. Ze zou een plafond met invoeren voor het aantal boerderijen dat iemand bezit.
Als WIETA werkelijk om ons gaf, dan zou ze onze mening vragen voordat ze certificeert dat een product aan ethische arbeidsnormen voldoet
Zorgen labels en certificaten dan niet voor betere werkomstandigheden?
Jacobs: De Wine and Agricultural Ethical and Trade Association (WIETA), die ‘faire’ labels toekent, geeft niet om arbeiders. Ze geeft niet om onze werkomstandigheden. Als WIETA werkelijk om ons gaf, dan zou ze onze mening vragen voordat ze certificeert dat een product aan ethische arbeidsnormen voldoet.
Samuel: Labels zorgen inderdaad niet voor betere werkomstandigheden. De consumenten willen dat wel geloven, maar op de meeste gecertificeerde boerderijen verschillen de arbeidsomstandigheden niet veel van die op niet-gecertificeerde boerderijen. Zo willen de eigenaars van sommige gecertificeerde boerderijen hun arbeiders geen leefbaar inkomen betalen. Of verblijven de seizoenarbeiders op een fairtradegecertificeerde staatsboerderij nog altijd in armzalige onderkomens.
Welke merken en/of wijnhuizen staan bekend om hun schendingen van arbeidsrechten?
Jacobs: Merweshoop is een typisch voorbeeld van een wijnhuis dat arbeidsrechten schendt. Het heeft geen respect voor zijn plukkers. De managers ontslaan arbeiders regelmatig zonder hen uit te betalen of zetten hen uit hun woning. Ze beledigen hun werknemers, al dan niet met racistische uitspraken. Wanneer arbeiders zich bij een vakbond aansluiten, nemen de eigenaars bepaalde voordelen af, zoals elektriciteit en water.
Samuel: Het is soms moeilijk om een merk aan te duiden, want de Zuid-Afrikaanse wijnen worden onder verschillende namen verkocht. Die namen kunnen niet altijd gekoppeld worden aan de boerderij waar de schendingen gebeuren. Volgens mij doen de wijnhuizen dit bewust.
Hoe kan internationale solidariteit jullie zaak vooruithelpen?
Jacobs: We zoeken vooral een antwoord op de tegenmaatregelen van de landeigenaars, zoals wanneer ze de huur verhogen. Want sommige druivenplukkers durven zich niet bij een vakbond aan te sluiten uit schrik om bepaalde voordelen te verliezen. Als internationale partners ons daarbij kunnen helpen, zouden we dat erg waarderen.
Samuel: Buitenlandse sponsors en partners zouden lokale campagnes moeten steunen, de arbeidsrechtenschendingen aanklagen en daders met de vinger wijzen. De wijnhuizen luisteren alleen wanneer je aan hun winsten raakt. Om dezelfde reden helpt het als consumenten zich informeren over hun favoriete wijnen en bewust voor een eerlijk product kiezen.
Zorgplicht
We hebben ondertussen labels en basisrechten. Maar uit het verhaal van Goodman en Denile blijkt dat ze onvoldoende garanties bieden of moeilijk af te dwingen zijn. Zoals Denile aangeeft, moeten we wijnhuizen ertoe aanzetten om echt eerlijk te handelen. Dat kan als consument, maar ook als geëngageerde burger. Want het speelveld waarin wijnhandelaren en supermarkten actief zijn, moet anders. Een zorgplichtwet, die bedrijven verantwoordelijk houdt voor de schendingen in hun internationale waardeketen, zou een belangrijke stap vooruit zijn.
Met verschillende organisaties pleiten wij voor zo’n zorgplichtwet. We geven Goodman en zijn collega’s op die manier nieuwe middelen om mensenrechtenschendingen aan te klagen.
