'Nooit te laat om te strijden'
Colombia bulkt van de natuurlijke rijkdommen. Toch zorgt net die rijkdom voor spanningen. Grote winsten trekken uitbuiting, onderdrukking en zelfs geweld aan. Desondanks kiezen de Colombianen resoluut voor een eerlijke toekomst met rechten voor iedereen.
Vrede en geweld in Colombia geeft geen knauw aan de droom van waardig werk
“Er is tijd. Het is nooit te laat. Nooit te laat om te strijden”, met die woorden eindigt de documentaire Tierra De Lucha over arbeidsrechten in Colombia. Het citaat van de vrouw van een suikerrietkapper, geeft een zicht op hoe de Colombiaanse arbeiders naar hun land kijken. Ondanks het onrecht, blijven ze geloven in de toekomst.
Rijkdom
Colombia is rijk. Onder de prachtige natuur zit grond waar geld mee te verdienen is. Het zit vol goud, gas, water of olie. Heel vaak is de grond ook enorm vruchtbaar om aan landbouw te doen. De wereld wil nu eenmaal koffie bij het ontbijt, bananen in smoothies en palmolie in chocoladepasta en koekjes.
Maar waarom voor het grote geld kiezen? Grote mijnen vervuilen het drinkwater en het milieu. Bedrijven die waterbronnen opkopen, slijten hun dorstlessers voor veel geld. Grootschalige landbouw is slecht voor de biodiversiteit. Een oppervlakte groter dan een Europese grootstad waar decennia enkel bananenplanten worden gekweekt, is een metropool van giftige pesticiden en kunstmest.
Door landelijke gebieden volledig aan te passen aan de wensen van grootgrondbezitters en grote bedrijven, verdwijnen lokale gemeenschappen en hun cultuur. Hun grond en hun relatie met de aarde is heilig, maar onmogelijk wanneer alles om winst draait.
Keihard winstbejag treft niet alleen de natuur en cultuur, maar zorgt ook voor verregaande armoede en ongelijkheid. Colombia is na Brazilië het meest ongelijke land in Zuid-Amerika. Meer dan de helft van alle landbouwgrond is er in handen van minder dan 1% van alle landeigenaars. De arbeiders in de landbouw- of mijnindustrie zorgen voor de winsten van multinationals, maar worden zelf uitgebuit. Een kwart van de Colombianen leeft in armoede. Die armoede is het schrijnendst waar de grond het rijkst is: in de landelijke gebieden. De armoede buiten de steden ligt tot 15% hoger dan elders in het land.
Conflict
De tegenstellingen zorgden voor conflict. De meningsverschillen over land worden met geweld beslecht. Met goedkeuring van de overheid verloren kleine boeren en gemeenschappen hun grond aan grote multinationals of grootgrondbezitters. Tijdens 50 jaar van conflict werd ongeveer 8 miljoen hectare illegaal afgenomen. Dat is 14% van het totale grondgebied. De Colombiaanse politici kozen radicaal de kant van de winst. Hoe die herverdeeld zou worden, was daarbij nooit de vraag.
Er ontstonden verzetsbewegingen die het opnamen voor de inheemse bevolking. De economische elite deed intussen beroep op onafhankelijke gewapende organisaties, de zogenaamde 'paramilitairen', die zich onder invloed van hun extreemrechts gedachtegoed maar al te graag tot slachtpartijen lieten verleiden. Het land raakte zo verwikkeld in een geweldspiraal.
Reken daar nog eens een overvloed aan geld en wapens door cocaïneproductie bij, waar alle partijen zich aan bezondigden onder goedkeurend oog van de Verenigde Staten, en je begrijpt waarom vrede niet vanzelfsprekend was.
Vrede?
In totaal zijn tijdens het conflict in Colombia meer dan 300 000 mensen gedood of vermist opgegeven. Hoeveel mensen zijn moeten vluchten of verhuizen vanwege het geweld verschilt van bron tot bron. De overheid spreekt over 3,2 miljoen mensen van de 48 miljoen inwoners, andere bronnen spreken van 7 tot 9 miljoen. Colombia is het land met de grootste intern ontheemde bevolking wereldwijd. De meeste slachtoffers van het conflict zijn gewone burgers en de vele activisten die opkwamen voor de belangen van de gewone mens. Denk maar aan de 15 000 mensen die lid waren van een arbeidersorganisatie die de afgelopen 15 jaar het leven zijn ontnomen.
Intussen zijn er vredesakkoorden getekend, gebroken, heropend of afgesloten. De regering komt amper beloftes na. De re-integratie van FARC-leden in de maatschappij blijft uit. De enkele goede voorbeelden van verzoening, wegen niet op tegen de afwezigheid van het beloofde beleid. Daardoor hebben intussen 40% van de FARC-leden die hun wapens hadden neergelegd, zich opnieuw aangesloten bij gewapende groepen. Op het platteland zaaien extreemrechtse groeperingen nog steeds haat en vernieling voor grond. Ook vandaag nog moeten mensen hebben en houden achterlaten door het geweld.
Zo blijft het moeilijk om te strijden voor een rechtvaardige samenleving. Wie opkomt voor mensenrechten loopt sinds de vredesakkoorden steeds meer gevaar. In 2018 zijn er volgens het instituut voor ontwikkeling en vredesstudies INDEPAZ, 228 mensenrechtenverdedigers vermoord. Andere bronnen hebben het over 885 aanvallen en 150 moorden. Wat vaststaat is dat elke 48 uur er een activist minder is. Ook opvallend: vooral vrouwelijke mensenrechtenverdedigers worden steeds vaker geviseerd.
Zo lijkt de bevolking gevangen. Wie blijft en opkomt voor rechten botst op haat en riskeert de dood. Wie vlucht ziet de oude streek veranderen, de natuur verdwijnen en de inheemse cultuur uitsterven. Bovendien zijn er geen waardige jobs voor de talrijke vluchtelingen. Ze eindigen als huishoudwerkers in de grote steden of moeten aan de slag in de mijnen of op landbouwgronden die met succes zijn afgenomen van hun lotgenoten.
Hoop
Maar wat straf is, is hoe weerbaar de Colombianen zijn. Ondanks de moeilijke situatie, brengt de droom van een betere toekomst mensen in beweging. De Colombianen eisen verandering en zoeken zelf naar oplossingen. Zowel op het land als in de steden, staan activisten op en maken ze landgenoten warm om op te komen voor hun rechten.
Huishoudwerkers, suikerrietkappers, palm- en bananenarbeiders informeren elkaar. Ze vormen organisaties in elke uithoek van het land en zoeken elkaar op om van elkaar te leren. Ze stappen in groep naar hun bazen voor beter loon en een einde aan het seksueel geweld op de werkvloer. Daarbij formuleren ze concrete eisen die stappen zetten naar waardig werk. Desnoods stappen ze naar de arbeidsrechtbank, of naar internationale organisaties om gehoord te worden.
Wanneer de wetgeving over arbeidsrechten te complex wordt, bijvoorbeeld over gezondheid en veiligheid op het werk, organiseren arbeiders zelf publieke infosessies. Wie wil kan er een persoonlijk verhaal delen en krijgt uitleg over welke stappen je kan ondernemen. Iedereen kan komen luisteren om ook zo bewust te worden van de rechten waarop alle Colombianen recht hebben.
Boeren groeperen zich en zorgen zo voor voedselzekerheid. De overschotten verkopen ze rechtstreeks op lokale markten en markten in steden. Zo kunnen ook mensen in de stad resoluut ontsnappen aan een wereld waar elke hap met uitbuiting gelinkt is. Een nieuwe sociale economie ontstaat op tal van plaatsen in Colombia. Zo kan het land terugkeren naar de inheemse bevolking.
De Colombianen laten ook strijdpunten samenvallen. Studenten houden stakingen met steun van vakbonden tegen de verwaarlozing van het onderwijs, want zonder studies is het moeilijk om aan waardig werk te geraken. Arbeiders trekken de straten op voor vrede, want geweld zet boeren en werknemers onder druk. Boeren organiseren meldpunten voor paramilitaire bewegingen, zodat de overheid niet doof kan blijven wanneer het geweld terug opflakkert.
Ondanks alles blijft Colombia dus strijdbaar, en die strijdbaarheid verdient onze solidariteit!
Meer info? Meer cijfers en feiten over Colombia?
Auteur: Dries Merre
