Moeizame start voor nieuwe president Peru

Nieuwe president, nieuwe uitdagingen 

Na een spannende ‘thriller’ verkiezing haalde Castillo met zijn partij ‘Perú Libre’ begin juni nipt de overwinning binnen bij de tweede ronde. Zijn tegenstander, de rechts-conservatieve Keiko Fujimori, aanvaardde de uitslag niet en betwistte meteen de resultaten met fraudebeschuldigingen en pogingen tot de schrapping van geldige stemmen van duizenden Peruvianen. Hierdoor liep de officiële verkiezingsuitslag heel wat vertraging op, maar draaide het voor Fujimori uiteindelijk toch uit in een mislukte poging de macht te grijpen. Castillo maakte bij zijn eedaflegging heel wat nieuwe beloftes, waaronder een nieuwe grondwet. De vraag is echter of hij erin zal slagen deze waar te maken, gezien zijn beperkte politieke ervaring als outsiderkandidaat en een door oppositiepartijen gecontroleerd Congres dat doorheen zijn ambtstermijn dreigt dwars zal liggen. Een even grote vraag is of Castillo zal regeren in coalitie met diverse progressieve strekkingen, of hij zal buigen voor de druk van de partij Perú Libre via dewelke hij verkozen werd, en haar leider Vladimir Cerrón. Deze laatste probeert namelijk een radicaal linkse koers op te leggen, die op weinig steun kan rekenen bij de meerderheid van de Peruaanse bevolking.

De nieuwe regering staat bovendien voor enorme uitdagingen. Peru is op wereldschaal één van de meeste getroffen landen door COVID-19, met een enorme weerslag op de nationale economie. De pandemie maakte bovendien pijnlijk zichtbaar dat niet elke Peruaan dezelfde rechten geniet, en dat er na 200 jaar onafhankelijkheid niet veel te vieren valt op vlak van rechtvaardigheid. 

De Coordinadora Nacional de Derechos Humanos (een 11.11.11-partner die 82 middenveldorganisaties vertegenwoordigt) lanceerde de campagne ‘bicentenario con derechos’ (tweehonderdjarig bestaan met rechten) waarin het belang van de mensenrechtenagenda om uit de ernstige sociale en politieke crisis te geraken wordt benadrukt. Essentiële hervormingen omvatten onder meer de versterking van democratische instellingen, de bestrijding van corruptie & straffeloosheid en de bevordering van de rechten van alle bevolkingsgroepen. Deze agenda leidde tot 11 concrete voorstellen die de nieuwe regering in haar eerste 100 dagen zou moet aanpakken om gelijke kansen te creëren voor iedereen.

Hoopgevende openingstoespraak 

Met meer dan 195.000 overlijdens door COVID-19 registreert Peru het hoogste sterftecijfer ter wereld in verhouding tot de bevolking. Doorheen zijn inauguratierede schoof Castillo gezondheid dan ook naar voren als een van de prioriteiten van zijn ambtstermijn. Zo omschreef de nieuwe president een vaccinatiegraad van 70% van de hele bevolking tegen het einde van het jaar als een van zijn voornaamste doelen. Uit zijn toespraak werd ook duidelijk dat Castillo meer wil investeren in de publieke gezondheidssector. Zo belooft hij meer ziekenhuizen in elke regio, en plant hij de sociale zorgverzekering te uniformiseren, om zo een universeel, gratis, gedecentraliseerd en participatief gezondheidszorgsysteem in te voeren. 

In zijn toespraak gaf Castillo erkenning aan de bevolkingsgroepen die historisch gezien structureel werden uitgesloten (inheemse gemeenschappen, Afro-Peruanen en migranten). Vanuit dit oogpunt schoof hij ook enkele beleidsvoorstellen naar voren: het Ministerie van Cultuur omdopen naar het Ministerie van Culturen en het Regeringspaleis als ruimte afstaan aan het nieuwe ministerie om als nationaal museum te gebruiken. Beide voorstellen passen binnen Castillo’s streven om "te breken met koloniale symbolen". Een andere politieke belofte die daarbij aansluit is het voornemen om alle overheidsinstellingen, waar inheemse talen overheersen, ook officieel in die talen te laten communiceren. Castillo verwees eveneens naar het Verdrag 169 van de Internationale Arbeidsorganisatie (IAO), dat de rechten van inheemse gemeenschappen beschermt. Enerzijds benadrukte hij het belang van voorafgaande raadpleging bij mijnbouwprojecten, anderzijds hamerde hij op het ‘sociale rentabiliteits’-criterium, waarbij projecten moeten bijdragen tot de plaatselijke economie en werkgelegenheid, en reële garanties moeten bieden voor eventuele milieuverplichtingen. 

Verder op economische vlak schoof de nieuwe president eveneens een ambitieus programma naar voren. Aan de hand van bijkomend staatstoezicht wil Castillo komaf maken met belastingontwijking door grote bedrijven. Ook op vlak van mijnbouw ziet de voormalig dorpsleraar een centrale rol voor de staat weggelegd. Mijnbouw is de belangrijkste exportsector in Peru en vertegenwoordigt ongeveer 12% van het BBP. Peru is dan ook één van de grootste wereldproducenten van grondstoffen als zilver, koper en goud. Om de economie terug op gang te krijgen belooft de nieuwe president 1 miljoen jobs op één jaar tijd te creëren en de meest kwetsbare gezinnen een uitkering van ongeveer €150 (700 soles) toe te kennen. Voorts zei hij dat de uitgaven voor openbaar onderwijs zullen worden verdubbeld en dat tegen het eerste kwartaal van 2022 zal worden getracht het onderwijs te hervatten, door onder andere voorrang te geven aan vaccinaties voor leraren en studenten.In tegenstelling tot al zijn voorhangers verwees Castillo expliciet naar de klimaatcrisis en benadrukte dat de bescherming van de Peruaanse amazone van cruciaal belang is. Vanuit die insteek uitte Castillo dan ook de ambitie om van Peru tegen 2050 een koolstofneutraal land te maken om de opwarming van de aarde tegen te gaan. 

De opmaak van een nieuwe grondwet is ongetwijfeld zijn grootste belofte. Naar het voorbeeld van Chili wil Castillo dat er een Constitutionele Vergadering komt om de grondwet te hervormen. Deze moet volgens hem plurinationaal en representatief zijn, bestaande uit een gelijke vertegenwoordiging van mannen en vrouwen. Bovendien moet de vergadering volgens Castillo bestaan uit een vast percentage zijn van inheemse & Afro-Peruaanse volkeren, onafhankelijke kandidaten van volksorganisaties en vertegenwoordigers uit het maatschappelijk middenveld. Inheemse volkeren benadrukken alvast de noodzaak van een nieuwe Plurinationale grondwet waarin rekening wordt gehouden met de rechten van inheemse volkeren. Bij goedkeuring door het congres zal er ook zoals in Chile een volksreferendum worden georganiseerd. De partij van Fujimori, ‘Fuerza Popular’, alsook de andere oppositiepartijen, ‘Renovación Popular’ en Acción Popular’ spraken zich al openlijk uit tegen het voorstel van Castillo. 

Een controversiële eerste minister 

Twee dagen na zijn eedaflegging en na uren van onzekerheid werd de regering van president Pedro Castillo gevormd. Duidelijk is alvast dat de regering een bewogen start kende. Zowel de kandidaat-minister van Economie als die van Justitie weigerden hun benoeming immers in eerste instantie. Aanleiding voor deze valse start was de controversiële aanstelling van Guido Bellido als eerste minister, een fel bekritiseerde keuze vanuit alle politieke hoeken. Bellido maakt deel uit van wat analisten bestempelen als de ‘conservatief linkse radicalen’, werd aangeklaagd omdat hij sympathieën zou hebben met de guerrillaorganisatie Lichtend Pad en houdt er op sociale netwerken een homofoob en seksistisch discours op na. De kans is dan ook groot dat het nationale parlement de regeringsploeg niet zal goedkeuren, gezien het beperkt aantal zetels waarop Castillo's partij kan terugvallen. Dit zou betekenen dat de kersverse president van Peru al snel een nieuwe regeringsploeg moet samenstellen daags na zijn aantreden.  

Onzekerheid troef

In vele kringen wordt met een bang hartje gekeken naar deze moeizame start, die geen blijk geeft van enige wil om een brede progressieve coalitie op te zetten. Peru heeft na jaren wanbeleid en onstabiliteit nood aan een degelijk, solide bestuur om de vele uitdagingen het hoofd te kunnen bieden. De verdeeldheid en de mogelijkheden voor tegenwerking vanuit de oppositie zijn te groot om nu ook maar de illusie te hebben een radicaal linkse koers te kunnen doorduwen. Hopelijk laat Castillo de kans voor reële en realistische veranderingen in Peru niet schieten en slaagt hij erin de krachten te bundelen en te regeren voor alle Peruanen, in plaats van voor één partij