De nieuwjaarsboodschap van Els Hertogen: kies #menselijkheid

2023 was een turbulent jaar.  

Exact een jaar geleden, op 6 februari,  werden Syrië en Turkije getroffen door zware aardbevingen, die in totaal meer dan 57.000 mensen het leven hebben gekost en in totaal 23 miljoen mensen getroffen heeft. Hoewel er grote internationale solidariteit was, was er ook de onmacht toen bleek dat humanitaire hulp maar niet in Syrië geraakte, omdat deze grensovergangen gesloten bleven. Alsof Syriërs minder mens zouden zijn dan Turken.  

Eind deze maand gaat de oorlog in Oekraïne haar derde jaar in. Maar ook de situatie in Oost-Congo escaleerde in 2023 een aantal keer, waardoor de onveiligheid van de Oost-Congolezen alleen maar toenam. 

Ook in 2023 trok het rapport van het internationaal Klimaatpanel loeihard aan de alarmbel en vormde zo de ondertitels van de beelden die wij in het nieuws en soms gewoon hier dichtbij zien. De bosbranden afgelopen zomer in Europa en Canada, de overstroming in Libië en wateroverlast in onze eigen Westhoek.  Allemaal zoveel intenser als gevolg van de klimaatcrisis.  

Er zijn de onmenselijke terugduw-acties met geweld aan de Europese grenzen, om zo migranten buiten Europa te duwen.  

Er was de uitspraak in de zaak rond Sanda Dia, waardoor zeer vele het gevoel hadden dat de ontmenselijking van Sanda niet op een rechtvaardige manier werd bestraft. 

Er was de toch wel onverwachte verkiezingsoverwinning van de PVV van Geert Wilders in Nederland die ineens een deur breed open zwaaide naar extreem-rechts populisme in het buurland dat vroeger als voorbeeld gold op vlak van verdraagzaamheid en nuchterheid.  

Er is in Vlaanderen ook het toenemende gebruik van de term ‘omvolking’ en opiniemakers die deze verschuiving in ons taalgebruik vergoeilijken.  

En dan kwam 7 oktober, met de terroristische aanslag van Hamas op Israël en de onaanvaardbaar buitenproportionele reactie van Israël. Dat intussen leidde tot minstens 25.000 doden, waarvan 70% vrouwen en kinderen. 63.000 gewonden. 50.000 vrouwen die zwanger zijn in Gaza. Een hallucinant cijfers als je weet dat het aantal miskramen intussen verdrievoudigd is en keizersnedes zonder verdoving worden uitgevoerd.  

Er is overduidelijk nog altijd erg veel ongelijkheid. Solidariteit is vandaag meer dan ooit nodig. Maar solidariteit vraagt wederkerigheid. Je wil maar iets doen voor en samen met een ander, als je die ander ook als mens ziet. Solidariteit kan alleen maar volgen als we elkaar als mens zien.  

Dit lijkt evident. Maar we moeten de krant, onze sociale media of het nieuws op radio of TV maar bekijken om te beseffen dat dit een niet aflatende uitdaging is.   

Palestijnen die bestempeld worden als ‘human animals’ door de Israëlische legertop. 

Joden die in onze straten als moordenaars bestempeld worden. 

De ‘minder, minder, minder’-uitspraak van Geert Wilders. Een uitspraak die iedereen met migratieroots de expliciete boodschap gaf dat zij minder waard zijn. 

Klimaatactivisten zoals de Kenyaanse boer Kisulu, die zich helemaal niet gehoord voelde tijdens een klimaattop. Hij voelde zich verwaarloosbaar. 

“Human animals”, “minder, minder, minder Marokkanen” en “verwaarloosbare boeren”, hiertegen zullen wij ons als 11.11.11 altijd verzetten. Tegen een ontmenselijking die het makkelijker maakt om niet solidair te zijn.  

Wij kunnen en willen niet aanvaarden dat de ene mens meer waard is dan de andere. Nergens. Nooit. Wij strijden voor een wereld waarin iedereen telt. Waar er solidariteit is voor elkaar, over de grenzen heen, omdat we allemaal mensen zijn. Dit is ons kompas. 

Want het is helemaal OK om van mening te verschillen over hoe je met maatschappelijke uitdagingen omgaat. Hoe komen we in godsnaam tot een de-escalatie van de decennialange spanning tussen Israël en Palestina? Hoe geven we een migratie- en integratiebeleid vorm dat menswaardig is voor iedereen die betrokken is, zowel zij die migreren, als zij die reeds op die plek wonen? Hoe pakken we een klimaatbeleid op een rechtvaardige manier aan?  

Er zijn duizenden manieren om hierrond beleid te voeren. Laat ons daarover discussiëren. Maar waar er volgens mij géén debat over zou mogen bestaan, is dat alle mensen evenveel waard zijn. Dat mensenrechten universeel zijn. Dat hét fundamentele principe waarop onze samenleving gebouwd is en dat wij elke dag moeten bevechten: MENSELIJKHEID is. 

En dat het aan politici is om binnen dat kader beleid uit te tekenen en keuzes te maken. Zij die dit kader in vraag stellen zorgen voor stilstand, zelfs achteruitgang, door te polariseren, voor onzekerheid te zorgen. Terwijl wij als mensheid in staat zijn om vooruit te gaan, samen, om grootse dingen te doen en die uitdagingen die voor ons liggen, zoals de klimaatcrisis, discriminatie of oorlog het hoofd te bieden.  

We vierden pas 75 jaar Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens. Dit maakt duidelijk dat ons kompas, niet verzonnen is. Het is niet niche. Het is niet vanuit een ivoren toren opgemaakt. Het is niet naïef. Het is niet ongewenst. Het is niet abnormaal. Het is geen minderheidsstandpunt. Het is geen nice to have.  

Integendeel. Het dé hoeksteen waar wij ons als internationale gemeenschap achter schaarden na de 2de Wereldoorlog. Omdat we nooit meer oorlog wilden. Omdat we nooit meer die dehumanisering wilden meemaken waarbij joden, holebi’s, politiek andersdenkende, zigeuners als onmenselijk, als minder dan dieren voorgesteld werden. Als uitwisbaar, als ongewenst.  

We beseften dat om dít te voorkomen het cruciaal was om ervoor te zorgen dat ongelijkheid niet te groot wordt, dat welvaart voor íedereen gecreëerd wordt en dat we een kader opmaakten waaraan we onszelf zouden houden: de Universele Verklaring voor de Rechten van de Mens.  

In 1948, toen de Verklaring werd aangenomen, zag de wereld er heel anders uit. Er hadden net twee vernietigende oorlogen gewoed waarbij op allerlei continenten slachtoffers waren gemaakt. Het was de tijd dat veel landen nog koloniën hadden. Rassensegregatie was toen  nog het ‘normale’ beleid in de Verenigde Staten. 

Kortom, het was een tijd waarin veel van wat in de Verklaring staat nog verre van vanzelfsprekend was. 75 jaar geleden waren er geen erkende mensenrechtenstandaarden om naar te refereren in beleidsbeïnvloeding; konden er geen rechtszaken worden gevoerd. Er was vrijwel geen juridische basis om andere landen aan te spreken op hun plichten na te komen. Dit alles kwam pas na jarenlang activisme. 

Het universele idee ‘dat alle mensen vrij en gelijk in waardigheid en rechten worden geboren’ werd neergeschreven en dit heeft een enorme betekenis gehad die vandaag nog doorwerkt. 

Het feit dat de Verklaring bestaat, houdt een sterk geloof in dat onze samenlevingen maakbaar zijn. Maar net dit besef: dat wij als mensen samenlevingen maken – de afspraken, de ideeën die eraan ten grondslag liggen, de invulling ervan – maakt alles ook erg fragiel en betekent dat er constant voor gevochten moet worden. Niets is voor altijd verworven. Daarom moeten we elke dag met een oprechte mensenrechtenbril de wereld in te kijken. 

Zo is het voor mij een pure evidentie dat de enige bril die je kan hanteren om te kijken naar wat er momenteel in Israël en Palestina gebeurt deze van de universele mensenrechten is, van het respect voor het leed van álle burgerslachtoffers, zowel aan Isaëlische als aan Palestijnse zijde. Het ís een geopolitiek kluwen, het ís een complexe politieke context op het terrein, want wie spreekt op een legitieme manier voor wie? Maar vanuit puur menselijk oogpunt is het niet complex. Dan is er maar één kompas. En dat is het kompas van het internationaal recht.  

De mensenrechtenbril is ook de enige richtinggevende bril die je moet hanteren als je naar de klimaatcrisis kijkt. Deze crisis is in sé een ongelijkheidscrisis, omdat het bestaande ongelijkheden alleen maar verscherpt. Zij die het minst hebben bijgedragen tot de klimaatcrisis dragen de zwaarste gevolgen en hebben vaak ongelijke toegang tot middelen om met de crisis om te gaan. Kijk maar naar Bangladesh en Nederland: beiden worden ze op eenzelfde manier bedreigd door de stijgende zeespiegel. Maar de middelen om hiermee om te gaan zijn onrechtvaardig ongelijk verdeeld.  

We steven af op een opwarming van 2,5 tot 2,9°C of zelfs meer. We hebben nog een kleine 10 jaar om het tij fundamenteel te keren. De planeet zal overleven, en een stuk van onze mensheid waarschijnlijk ook. Maar té veel mensen zullen het niet overleven. En zij die overleven zullen een enorme instabiliteit meemaken. Het straffe en hoopvolle is dat we dit kunnen voorkomen. Als we daadkrachtig beleid voeren. Als we samenwerken. Als we én gebruik maken van alle technologieën die we ter beschikking hebben én tegelijkertijd kritisch bevragen of wij bepaalde gewoontes niet moeten omkeren. Dagelijks gooien wij één derde van het voedsel wereldwijd weg. Hiervoor werden grondstoffen ontgonnen en transport ingezet. Dit kan gewoon anders, wij kunnen dit. 

Als we spreken over migratie belanden we in het publieke debat al snel in polariserend taalgebruik zoals ‘vloedgolven’, ‘crisis’, ‘profiteurs’, ‘criminelen’, ‘minder-minder-minder’, … Terwijl er bij de Belgen een draagvlak is om een menswaardig migratiebeleid te voeren, waarbij veilige toegangswegen ingericht worden, asielprocedures kort en helder afgehandeld worden, er zeker geen gewelddadige terugduwacties plaatsvinden aan de Europese buitengrenzen. Eerder dan polariserende communicatie is er nood aan een daadkrachtig beleid, dat respect heeft voor de universele mensenrechten.  

Het is intussen duidelijk dat het in ieders belang is om blijvend te strijden voor mensenrechten voor iedereen. Altijd opnieuw. Omdat je niet weet wanneer wie een minderheid zal zijn. Omdat het cruciaal is om op te komen voor alle meningen, zolang deze niet oproepen tot haat en systematische uitsluiting van bepaalde bevolkingsgroepen. Dergelijke meningen vanuit extreem-rechts moeten altijd bestreden worden. Dit is niet alleen vanuit moreel perspectief de juiste keuze, maar ook gewoon in ieders belang.  

Het is in het belang van de toekomst van onze kinderen dat wij als 11.11.11 opkomen voor klimaatrechtvaardigheid en milieuactivisten in Latijns-Amerika steunen die strijden voor het behoud van het Amazonewoud. Net zoals het in het belang is van de kinderen van die klimaatactivisten dat wij als 11.11.11 hier opkomen voor een Europees, Belgisch, Vlaams, lokale overheid die de klimaatdoelstellingen serieus neemt.  

Het is in het belang van onze kinderen dat 11.11.11 opkomt tégen een extreemrechts discours dat ervoor pleit dat vrouwen hun plaats aan de haard terug moeten opnemen en genderdiversiteit bestreden moet worden.  

Het is in het belang van onze kinderen dat 11.11.11 opkomt voor het respecteren van het internationaal recht en oorlogsrecht door álle strijdende partijen, ongeacht het conflict, omdat dit de enige manier is om escalatie te voorkomen, maar ook om ervoor te zorgen dat dit kader gebruikt wordt, moesten onze kinderen in de toekomst in een oorlogssituatie terecht komen. 

Het werk zal dus nooit af zijn, maar dat is in se een hoopvol verhaal. Het zet mensen, ondernemers, politici en organisaties in beweging.  

We zien het in de honderdduizenden tot miljoenen mensen die wereldwijd op straat komen om een staakt-het-vuren te eisen in Israël en Palestina. We zien het in het progressief standpunt dat België inneemt hierrond. We zien het in de klacht die Zuid-Afrika neerlegde bij het Internationaal Gerechtshof over het genocidair karakter van de acties van Israël en de voorlopige uitspraak die aan Israël maatregelen oplegt burgerslachtoffers te voorkomen en beschermen. 

Het waarmaken van deze rechten gebeurt elke dag in Ecuador, waar 200 jongeren er na 6 maanden campagne voeren in slaagden om 400.000 handtekeningen te verzamelen voor het organiseren van een referendum tegen mijnconcessies. Ze wonnen dit referendum en 70% van de Ecuadorianen stemde voor het behoud van het woud rond hoofdstad Quito.  We zien het in de tienduizenden mensen die deelnemen aan de klimaatmarsen in België en in de Klimaatzaak.  

Het gebeurt door vakbonden die opkomen voor arbeidsrechten, wereldwijd, maar ook in België en tegen fascisme.  

Het gebeurt door burgerinitiatieven en diasporaverenigingen die zovele mensen in onze steden bewust maken van het belang om met een open blik de wereld in te kijken.  

We zien het op onze sociale mediakanalen, aan het groeiend aantal likes en het delen van onze posts.  

Er zijn de vele ondernemers met een sociaal hart en de bekende Vlamingen, zoals Elizabeth Lucie Baeten - beter bekend als ‘Politiek PR met Katrien” die zich hard uitspreken voor een staak-het-vuren in Gaza. Of trourist LeMC die een nummer maakt dat oproept voor respect voor elkaar. Mensen die hun platform gebruiken en zich uitspreken.  

2023 was een turbulent, maar ook hoopvol jaar. Dit trekken we door naar 2024. Vandaag beginnen we aan een nieuwe rit. En ook in 2024 zitten er enkele cols buiten categorie tussen.  

Er zijn de verkiezingen in België in juni en oktober, met scherpe verkiezingscampagnes, uitspraken én uitslagen die ons als samenleving zullen uitdagen. Er zijn de verkiezingen in de VS in november waar Trump waarschijnlijk de kandidaat voor de Republikeinen zal zijn. De opkomst van extreem-rechts en populisme daagt onze politici uit om meer te focussen op socio-economische thema’s, want hier liggen vele mensen, zowel ondernemers, werknemers als werklozen van wakker: hun koopkracht, de toekomst voor hun kinderen.  

Maar dé uitdaging is om dit te koppelen aan een rechtvaardig klimaatbeleid. En zeker niet weg te kijken van internationale solidariteit en op te komen voor mensenrechten voor iedereen. Het is een illusie te denken dat wij enkel op de eigen navel kunnen focussen en terugplooien onder onze kerktoren. Investeren in de wereld, is investeren in onszelf. En vice versa. Nú en op lange termijn is dit gewoon de meest verstandige keuze.   

Al deze uitdagingen gaan wij - als 11.11.11 - met opgeheven hoofd en met enthousiasme aan. Met voorstellen en ideeën. Met energie en positivisme. Met daadkracht en doorzettingsvermogen. En wij zijn met velen.  

Veel mensen spreken zich uit, op een verbindende manier. Weg van polarisatie, maar met een boodschap van hoop. Deze engagementen versterken elkaar en maken wel degelijk het verschil. Het is deze Strength in Numbers die er wel degelijk toe doet. 

Hierdoor wordt 2024 het jaar van de Menselijkheid. Want dat is wat de wereld nodig heeft en hiervoor zullen wij onze nek blijven uitsteken.   

Zoals dichter Remco Campert zo mooi zegt:  

Verzet begint niet met grote woorden 
Maar met kleine daden 

Jezelf een vraag stellen daarmee begint verzet 
En dan die vraag aan een ander stellen 

In 2024 stellen wij deze vraag aan politici:  

“Waar kiezen jullie voor?” “Kiezen jullie voor menselijkheid?” “ Waar ligt jullie grens?” 
Dit doen we met de campagne: #KiesMenselijkheid. Waarin we stellingen en keuzes naar voor zullen schuiven.  

Want opkomen voor menselijkheid, elke dag, is een fight worth fighting for. Wij verwachten dat politici hierin koplopers zijn. En het straffe is: als Vlamingen en Belgen zijn wij hier historisch altijd goed in geweest. Laten we hierop vertrouwen en ons niet laten afleiden door extreem-rechts en populisme, maar blijven geloven in ons DNA, in ons middenveld en in politici die een moedig beleid willen voeren op lange termijn. Met Menselijkheid als kompas. 

Ik wens jullie allemaal van harte een ongelooflijk jaar, vol goede moed, vol leiderschap, vol menselijkheid.