De hongerstaking van honderden mensen in de zomer van 2021 stelde de zaken op scherp. Daarnaast zijn er campagnes van burgerinitiatieven zoals We Are Belgium Too en In My Name die hun eis voor regularisatie naar voor schuiven. 
Verschillende lidorganisaties van 11.11.11 zetten in op menswaardig beleid naar mensen die een bevel krijgen om het grondgebied te verlaten of die hier verblijven in de clandestiniteit. Ze willen dat hun basisrechten effectief afdwingbaar zijn. Ze willen dat betrokkenen ruimte, begeleiding en tijd krijgen om te kunnen werken aan een duurzaam toekomstperspectief.  
De huidige situatie is vanuit humanitair oogpunt onaanvaardbaar. 11.11.11 steunt de oproep voor snelle en effectieve oplossingen voor mensen zonder wettig verblijf. 11.11.11 schuift verschillende instrumenten naar voor in de omslag naar een meer rechtvaardig migratiebeleid. 

Het feit dat een groot aantal mensen vandaag onwettig in België verblijft is het gevolg van een falend migratiebeleid gedurende vele jaren. 

Volgens het mantra ‘vrijwillig als het kan, gedwongen als het moet’ werd vele jaren meer geïnvesteerd in detentiecentra, dan in andere meer creatieve en effectieve beleidssporen. Onderzoek van Myria toont aan dat het aantal repatriëringen en gevallen van begeleide vrijwillige terugkeer jarenlang daalde, ondanks een toename van het aantal administratieve aanhoudingen en het aantal opsluitingen in gesloten centra.

Onredelijk lange en Kafkaiaanse procedures houden mensen te lang in onduidelijkheid en verhogen de onzekerheid over hun toekomst. Dat erkent overigens ook de regering met de opmaak van het nieuwe Migratiewetboek dat komaf moet maken met ‘eindeloze procedures’ en de uitrol van een meer ‘aanklampend beleid’ ten aanzien van mensen zonder wettig verblijf. 

Daarnaast is er een groot gebrek aan legale toegangswegen, wat de mogelijkheden om legaal naar België te komen en hier te verblijven verhindert. Zo is bijvoorbeeld het arbeidsmigratiebeleid erg selectief en onvoldoende een afspiegeling van de noden op onze arbeidsmarkt. Die noden worden vandaag opgevuld door mensen zonder wettig verblijf die vaak goedkoop en zonder bescherming worden ingezet door malafide werkgevers.

11.11.11. wijst er bovendien op dat de wereld van 2022 niet meer de wereld is van 2002. De ene crisis volgt de andere op. We worden wereldwijd geconfronteerd met ongeziene gevolgen van de klimaatverandering, gewelddadige en chronische conflicten en een kleiner wordende groep rijken die meer dan ooit beschikken over de middelen die ons ontbreken om gelijkheid te realiseren. Ook in de landen van herkomst van mensen zonder wettig verblijf. Gedwongen migratie heeft oorzaken. We mogen ons niet laten verleiden ons enkel op de gevolgen te concentreren. 

Een nieuwe start is nodig.
 

De regering zette eerste stappen in de richting van meer begeleiding met o.a. de pilootprojecten rond toekomstoriëntatie. Initiatieven waar de betrokkenen hun duurzaam toekomstperspectief kunnen uitwerken in een vertrouwenwekkende omgeving hebben een sterke kans op slagen. Voor de goede uitbouw van deze initiatieven op stedelijk niveau is het van belang dat er voldoende projectbudgetten worden voorzien, maar ook dat de overlegde toekomstplannen ook effectief gerealiseerd kunnen worden. 

Willen we van deze shift in het beleid een duurzaam beleidsspoor maken, dan is meer nodig dan de uitbreiding van personeelskaders en extra budgetten. Het is ook belangrijk om verder te kijken dan de ‘stand van de cijfers van de vrijwillige terugkeer’. We pleiten daarom voor de creatie van een multidisciplinaire overlegstructuur waar overheden, academici en niet-gouvernementele actoren het aanbod rond een duurzaam toekomstperspectief kunnen uitwerken, opvolgen en evalueren. 

Eén van de instrumenten waar reeds langere tijd wordt op ingezet is de vrijwillige terugkeer, vaak met steun van niet-gouvernementele organisaties. Naast de goede en duurzame effecten van deze projecten, zijn er ook werkpunten. Niet elk aanbod binnen het pakket vrijwillige terugkeer heeft een duurzaam toekomstperspectief tot gevolg. Er is opvolging, maar onvoldoende om de effecten op langere termijn te toetsen. We vragen om te onderzoeken:

• hoe (meer) kruisbestuiving mogelijk is tussen deze projecten en de lokale en bovenlokale internationale samenwerking.
• welke mogelijke opleidingen geboden kunnen worden aan terugkeerders om de slaagkansen van hun project/hun kansen op de arbeidsmarkt in het land van herkomst te vergroten.
• hoe ook bedrijven en partners van Belgische NGO’s  – in het land van aankomst en in België – een rol kunnen spelen in de maatschappelijke integratie.

Het regeerakkoord De Croo kondigde oplossingen aan voor ‘mensen die buiten hun wil om niet kunnen terugkeren naar hun land van herkomst, zoals bepaalde staatlozen’. Ook de vorige regering kondigde die oplossingen al aan. Het blijft echter wachten op wetsontwerpen van de regering.  De logica daarachter is nochtans duidelijk. Staatloze mensen en anderen die aantoonbaar niet terug kunnen naar hun land van herkomst (zoals koppels met verschillende nationaliteiten die hun gezinsleven niet in het buitenland kunnen verderzetten) hebben het recht om hier een toekomst uit te bouwen. De invoering van een nieuw wetsartikel dat voorziet in een verblijfsstatuut, met heldere ontvankelijkheidsvoorwaarden en beoordelingscriteria voor deze groep is een logische stap die snel kan en moet gezet worden. De toetsing of mensen duurzaam terug kunnen keren gebeurt best door een multidisciplinair team.¹ 

De procedure voor de aanvraag van een verblijfsstatus moet worden herzien. Een nieuwe aanpak is nodig die zorgt voor voldoende rust en vertrouwen. 11.11.11 pleit ervoor om de ‘Commissie van Advies voor Vreemdelingen’ te heractiveren.  Deze bij wet voorziene commissie kan advies geven over bijzondere aanvragen tot verblijf. Aangezien het regeerakkoord ervoor kiest het ‘horen’ van mensen zonder wettig verblijf meer plaats te geven vanaf ze een uitwijzingsbrief krijgen, is dit een logische stap.

De commissie dient bij voorkeur multidisciplinair samengesteld te zijn om o.a. ook het ‘belang van het kind’ te toetsen. Dit in combinatie met hoorrecht waarbij mensen hun verzoek voor een verblijfsvergunning kunnen toelichten. Die mogelijkheid ontbreekt bij de eenzijdig papieren behandeling van het dossier die de Dienst Vreemdelingenzaken vandaag hanteert. 11.11.11 pleit er bovendien voor om de bijdrage die mensen moeten betalen voor de aanvraag van een verblijfsstatus verder te verlagen.

Naast bovengenoemde maatregelen vragen we deze regering om voorbereidingen te treffen voor een tijdelijk kader voor regularisatie op basis van duidelijke criteria (o.a. het aantal jaren verblijf in België). 

Dit is nodig om een nieuwe start te nemen en te vermijden dat een groeiend aantal van mensen zonder papieren verder onder de radar verdwijnt. Dit gebeurde in België in het verleden en vandaag in Duitsland en Ierland. Dat vraagt politieke moed maar ook overleg met actoren uit de academische wereld en het middenveld zodat dergelijke oproep effect heeft en een duurzame oplossingen biedt.

Onderzoek van Federaal Migratiecentrum Myria in 2007 toont aan dat de impact van het inschakelen van mensen zonder wettig verblijf in de samenleving positief kan zijn. Zowel voor de betrokkenen als voor de bredere samenleving.  Zodra mensen een legaal verblijf kregen, vonden de meeste mensen snel andere huisvesting. Mensen kregen gemakkelijker toegang tot formele sociale netwerken en instellingen zoals uitzendkantoren, woningbureaus, opleidingscentra en centra voor sociaaleconomische integratie. Het onderzoek toonde ook aan dat 68% van de mensen die een verblijfstatus hadden gekregen na zeven jaar formeel was tewerkgesteld.

Het is hierbij cruciaal om risico’s zoveel mogelijk te vermijden. Het inpassen van een regularisatie in een bestaand systeem dat daar niet voor bedoeld is (zoals arbeidsmigratie) kan tot problemen leiden. Met één van de criteria van de regularisatie in 2009 waarbij mensen aan de hand van een arbeidskaart een verblijfsstatus konden krijgen liep het wat dat betreft mis. Malafide werkgevers vroegen mensen zonder wettig verblijf om grote bedragen te betalen om een arbeidskaart te verkrijgen, mensen werden verplicht om tegen lage lonen te werken en nog meer uitgebuit. Velen hebben uiteindelijk nooit een verblijfsstatuut, laat staan een arbeidskaart gekregen. Het huidige systeem van arbeidsmigratie, met de ‘Gecombineerde vergunning’ heeft dezelfde risico’s. Een beleid waarbij men de regularisatiecampagne op werk baseert moet dus met de nodige omkadering gebeuren.

Bovenstaande maatregelen zijn deeloplossingen die nodig zijn om fouten uit het beleid weg te werken.  Meer structurele ingrepen zijn nodig om onwettig verblijf zoveel mogelijk te vermijden. Goede procedures met betere begeleiding zijn daar een onderdeel van. Maar ook meer legale toegangswegen, met toegankelijke procedures voor gezinshereniging, een meer open beleid van arbeidsmigratie etc. kunnen niet ontbreken. 

^{1 - Zie ook voorstel Vluchtelingenwerk Vlaanderen mbt de eengemaakte beschermingsprocedure.}