120.457 illegale pushbacks in 2024: een dodelijke realiteit aan de Europese grenzen
13 Feb 2025
4 minuten
Elke dag worden honderden mensen teruggeduwd aan de Europese buitengrenzen, zonder toegang tot asielprocedure, vaak met geweld, en soms met dodelijke gevolgen. In 2024 alleen al vonden minstens 120.457 van deze illegale pushbacks plaats. Dat blijkt uit een nieuw rapport van 11.11.11, gebaseerd op onderzoek dat we voerden samen met mensenrechtenorganisaties in onder meer Hongarije, Bulgarije en Kroatië.
Wat zijn pushbacks?
Mensen die in zee worden achtergelaten in drijvende vlotten. Grenswachters die vluchtelingen slaan, hun kleren uittrekken en hen bestelen. Kinderen die worden opgejaagd met politiehonden. Zwangere vrouwen en zieken die zonder hulp achterblijven. Mensen die in bossen sterven van honger en kou. Identiteitspapieren, telefoons en medicijnen die opzettelijk worden vernietigd. Minderjarigen die worden vastgebonden, mishandeld en teruggeduwd.
Pushbacks zijn het illegaal terugduwen van mensen op de vlucht die bescherming zoeken, zonder dat zij de kans krijgen om asiel aan te vragen. Een praktijk die in strijd is met het Europees en internationaal recht, maar toch eerder een regel dan een uitzondering is aan de Europese buitengrenzen.
Op basis van rapportering door overheden en mensenrechtenorganisaties telden we in 2024 minstens 120.457 pushbacks aan de Europese buitengrenzen – oftewel zo’n 330 per dag.
Schrijnende verhalen uit de praktijk
In Bulgarije, waar het hoogste aantal pushbacks werd geregistreerd (52.534), is geweld schering en inslag. Mannen, vrouwen en kinderen – zelfs in kritieke medische toestand – worden geslagen, opgejaagd door politiehonden, gedwongen zich uit te kleden en beroofd van hun bezittingen. Vervolgens worden ze teruggeduwd naar Turkije, vaak met dodelijke gevolgen.
Reddingsteams krijgen geen toegang tot de grenszone. Frontex-grensagenten worden bewust weggehouden van plekken waar het geweld plaatsvindt en onder druk gezet om te zwijgen. In januari dit jaar nog, kwam Bulgarije in opspraak toen media en mensenrechtenorganisaties aantoonden hoe grensagenten noodoproepen van drie Egyptische tieners negeerden waarna de jongens uiteindelijk stierven van de bijtende vrieskou.
Ook in Griekenland is het grensbeleid bikkelhard: 14.482 keer werden mensen teruggeduwd op zee. Velen werden in kleine reddingsbootjes gezet en achtergelaten in Turkse wateren. Tientallen overleefden het niet. In de Middellandse Zee werden minstens 21.762 mensen, met steun van de EU, in handen gedreven van de Libische kustwacht, waar ze worden blootgesteld aan mishandeling, foltering en slavernij.
In Polen (13.600 pushbacks) opende de grenswacht het vuur op migranten en gebruikte ze honden, metalen staven en kettingen om hen te intimideren. Bezittingen, zoals telefoons, werden systematisch vernietigd om bewijs van misbruik uit te wissen. De grens met Wit-Rusland werd omgevormd tot een 60 km lange no-go zone, waardoor onafhankelijk toezicht onmogelijk wordt.
Illegaal, maar straffeloosheid regeert
Recentelijk bevestigden Europese rechtbanken opnieuw dat pushbacks onwettig zijn onder Europees en internationaal recht:
- In januari 2025 werd Griekenland veroordeeld door het Europees Hof voor de Rechten van de Mens voor het systematisch terugduwen van mensen op de vlucht.
- In juni 2024 kreeg Hongarije een boete van 200 miljoen euro van het Europees Hof van Justitie wegens het jarenlang blokkeren van asielaanvragen.
Toch blijven landen als Hongarije en Griekenland deze praktijken voortzetten, omdat straffeloosheid regeert. Geen enkele grenswachter werd ooit gesanctioneerd voor het uitvoeren van pushbacks, ondanks een berg aan bewijzen.
De straffeloosheid rond pushbacks is op zichzelf al misdadig. Griekse autoriteiten weigeren tot vandaag uitleg te geven over de Adriana-scheepsramp van juni 2023 nabij Pylos waarbij meer dan 500 mensen stierven. Onderzoek toont aan dat de boot kapseisde tijdens een pushbackoperatie. Toch blijft elke vorm van verantwoordelijkheid uit.
Bewijsmateriaal gewist, mensenrechtenverdedigers geviseerd
Het documenteren van pushbacks wordt steeds moeilijker – en gevaarlijker. In grenszones worden no-go zones ingesteld waar hulporganisaties niet binnen mogen. Grenswachters vernietigen systematisch de telefoons van opgepakte migranten om bewijsmateriaal uit te wissen.
Mensenrechtenorganisaties en activisten worden steeds vaker gecriminaliseerd: ze krijgen te maken met slepende rechtszaken, zonder concrete bewijzen, bedoeld om hen te intimideren en het werk onmogelijk te maken.
11.11.11: ‘Stop Europese financiering voor grensgeweld’
Ondanks deze grootschalige mensenrechtenschendingen blijft de Europese Unie de landen die pushbacks uitvoeren financieel steunen. Bulgarije trad in 2024 zelfs toe tot de Schengenzone en kreeg extra middelen voor grensbewaking.
“Op die manier geeft de Europese Commissie het signaal dat pushbacks legitiem zijn. Terwijl net zij zou moeten waken over een strikte toepassing van de Europese regels,” zegt 11.11.11-expert Flor Didden. “We zien dat steeds meer lidstaten nationale wetgeving aannemen om pushbacks zogenaamd te legaliseren. Finland is het laatste voorbeeld. Eerder gebeurde dat in Hongarije, Polen, Litouwen en Letland.”
11.11.11 en haar internationale partners roepen daarom op tot:
- Een onmiddellijke bevriezing van EU-financiering aan landen die pushbacks uitvoeren.
- Het terugtrekken van Frontex-steun.
- Het opstarten van juridische procedures tegen lidstaten die fundamentele rechten schenden.
Het illegaal wanbeleid van de lidstaten mag niet zonder gevolgen blijven. Van Griekenland is bijvoorbeeld al jarenlang duidelijk dat het de grens overschrijdt. Het weigert mee te werken aan lopende onderzoeken. Pushbacks zijn er genormaliseerd, terwijl het om dodelijk, volstrekt illegaal beleid gaat. De EU moet stoppen met financiering: elke euro die naar dit beleid vloeit, maakt haar medeplichtig.
Meer weten?
11.11.11 voerde dit onderzoek samen met Hungarian Helsinki Committee, We Are Monitoring Association (Polen), Center for Peace Studies (Kroatië), Lebanese Center for Human Rights (CLDH), Sienos Grupė (Litouwen), Center for Legal Aid (Bulgarije), Foundation Mission Wings (Bulgarije) en I Want to Help Refugees (Letland). We berekenden het aantal pushbacks op basis van rapportering door overheden en mensenrechtenorganisaties.
Zet mee druk op politici
11.11.11 zet druk op beleidsmakers om te kiezen voor een menselijk migratiebeleid. Ook jij kan mee opkomen voor de rechten van mensen op de vlucht. Steun ons werk met een gift.
