WK wielrennen in Rwanda: Wat doet de journalistiek met de context?

Zondag 21 september werd het startschot gegeven voor het wereldkampioenschap (WK) wielrennen in Rwanda. Wielrennen is in België een diepgewortelde passie en we weten dat de Vlaamse media die passie en sportieve prestaties met kennis, emotie en beeldkracht weten te brengen. Maar, dit WK speelt zich niet af in een onschuldig decor, evenmin op het televisiescherm, op de radio of in de krant. We vragen Vlaamse media dan ook om de bredere, redactionele context niet los te koppelen van het sportnieuws en bijhorende commentaar.

Want terwijl de schijnwerpers op Kigali staan, woedt honderd kilometer verderop, in Oost-Congo, nog steeds een brutale oorlog die duizenden levens eist. Volgens verschillende VN-rapporten krijgt de rebellengroep M23 directe militaire steun van Rwanda. M23 is verantwoordelijk voor massamoorden, gedwongen rekrutering van kinderen en seksueel geweld als oorlogswapen. Alleen al deze zomer werden honderden burgers gedood. Zo voerde de M23 volgens Human Rights Watch tussen 10 en 30 juli in Rutshuru, in de provincie Noord-Kivu, de executie uit van meer dan 140 burgers in veertien dorpen. Getuigen, de VN en militaire bronnen geven aan dat ook het Rwandese leger, de Rwanda Defence Force betrokken was bij deze M23-operaties.

Het geweld en het onrecht worden alleen maar bevestigd in rapporten van internationale organisaties zoals Amnesty, die spreken over intimidatie van het middenveld, folterpraktijken in officieuze detentiecentra en buitengerechtelijke executies onder de rebellenadministratie.  

De ambitie reikt echter verder dan het Oosten. Zo blijkt uit een recent verspreide propagandafilm van de M23 en diens kopstuk Corneille Nangaa. De boodschap wordt duidelijk verkondigd: de M23 wil tot in Kinshasa oprukken en de regering van Tshisekedi omverwerpen. In de video wordt gepronkt met de nieuwe manschappen, ze dansen en vieren feest. Hoe rijmt dit met de beelden van het feest in Kigali?

De inzet is gekend: macht en geld. De controle over goud, coltan en andere waardevolle mineralen houdt de oorlog draaiende. Rwanda speelt hierin geen bijrol, maar is een bepalende actor, zo blijkt uit publicatie na publicatie van de Verenigde Naties, mensenrechtenorganisaties én journalisten.

Sport en maatschappij kunnen niet los van elkaar worden gezien. Want vergis jullie niet. Het is niet de renner of de Rwandese bevolking die goud wint, maar president Kagame.

Terwijl Kigali zich profileert als een moderne stad en een veilige plek voor toeristen en investeerders, leeft de helft van de Rwandezen onder de armoedegrens. Terwijl de deuren worden opengesteld voor sportjournalisten wereldwijd, houdt de Rwandese overheid journalist en kritische stem Dieudonné Niyonsenga achter slot en grendel. Terwijl de EU rekent op Rwanda voor het faciliteren van haar veiligheidsbelangen, met miljoenen euro’s aan subsidies voor militaire operaties, zoals het terugdringen van extremistische jihadisten in Cabo Delgado in Mozambique, voert Kagame zijn eigen gewelddadige campagne in Oost-Congo.

Samen met enkele sportjournalisten hebben we ervoor gepleit om het WK niet te laten doorgaan in een dictatoriaal regime dat oorlog en repressie exporteert. Tevergeefs. Nu vragen we met grote bezorgdheid over de mensenrechtensituatie, dat de Vlaamse media hun rol ernstig nemen en maximaal ruimte maken voor deze context. Sport is niet los te zien van wat er omheen gebeurt.

Wie bericht over de koers in Rwanda, moet ook berichten over wat er buiten beeld gebeurt. Over de mensen die op de vlucht zijn, de grondstoffen die het geweld voeden en ook de activisten in Oost-Congo die zich elke dag inzetten voor vrede en verandering. Een uitzending die enkel focust op de eindspurt, de medaille of de regenboogtrui, en de rest van het parcours negeert, verliest het bredere verhaal uit het oog. Dat geldt zoveel meer voor Kigali vanaf zondag.

De sportjournalistiek mag geen volgwagen zijn die blind achter Kagames plannen rijdt. Ze moet koersinzicht tonen — niet alleen sportief, maar ook maatschappelijk. Rwanda organiseert dit WK niet zomaar: het is een etappe in een zorgvuldig gepland imago-offensief. Wie daar verslag van doet zonder de context mee te nemen, rijdt mee in dienst van het verkeerde klassement.

We begrijpen dat er binnen redacties soms een scheiding wordt gemaakt tussen sportverslaggeving en bredere duiding. Maar net dat zou diepgaande zorgen baren ten aanzien van dit WK. Wie luistert naar de sportcommentaar, verdient even goed inzicht in de realiteit naast het parcours als wie het journaal bekijkt.

We weten dat media in staat zijn om sport en samenleving samen te brengen op een manier die verrijkt in plaats van verdeelt. Dat journalisten en commentatoren niet alleen kijken naar wie wint, maar ook naar wie verliest — buiten beeld.

Stefaan Werbrouck zei het gevat in HUMO: “Vranckx en Waes, zou dat geen mooi duo zijn om vanaf zondag commentaar te geven bij de koers?” Misschien zit daar wel iets in.