Verkiezingen in Congo: hoge inzet, grote spanning
Morgen trekken bijna 44 miljoen Congolezen naar de stembus. De inzet is hoog: ze kiezen uit 100.000 kandidaten voor de lokale, provinciale en presidentiële verkiezingen. Hun hoop? Rechtvaardigheid, vrede en rust.
Maar aan de vooravond van de verkiezingen stijgt de spanning genadeloos. Want geweld, fraude en uitsluiting lijken opnieuw hun stempel te drukken op het democratisch proces.
Geweld, fraude en gebrek aan inclusie
Op woensdag 20 december 2023 bepalen nationale, regionale en lokale verkiezingen de toekomst van het land. Die verkiezingen zullen pas de vierde democratische verkiezingen zijn sinds de onafhankelijkheid van Congo in 1960. Voorheen werd het politieke landschap gedomineerd door het 32 jaar durende dictatorschap van president Mobutu Sese Seko en zijn opvolger Laurent-Désiré Kabila. Pas na Kabila's dood kende Congo in 2006, 2011 en 2018 echte democratische verkiezingen onder een meerpartijenstelsel.
In 2018 vond de eerste vreedzame machtsoverdracht plaats met de benoeming van Felix Tshisekedi tot president. Hoewel de benoeming overwegend geweldloos verliep, werden de resultaten fel betwist. Onafhankelijke verkiezingswaarnemers beweerden dat tegenkandidaat Martin Fayulu met ruim 60% van de stemmen had gewonnen.
“Toch bleef de internationale gemeenschap grotendeels zwijgend toekijken naar de georganiseerde fraude, ook België,” schetst 11.11.11-expert Eva Demaré. “Uit angst om stof te doen opwaaien. En dat Tshisekedi goede banden had met ons land speelde zeker ook in zijn voordeel. Respect voor de Congolese verkiezingsuitslag was er niet.”
Ook nu is de stembusgang een enorme onderneming. Met bijna 44 miljoen Congolezen die zich als kiezers registreerden en de organisatiekost van het verkiezingsproces die oploopt tot ongeveer 1 miljard dollar. Een dag voor de kiesbureaus opengaan stijgt de spanning aanzienlijk. Geweld, fraude en gebrek aan inclusie tekenden vorige verkiezingen en lijken nu opnieuw hun stempel te drukken.
Wie wordt de opvolger van Tshisekedi?
Alle ogen zijn vooral gericht op de presidentsverkiezingen. Maar liefst 26 politici stelden zich kandidaat voor het presidentschap, waaronder slechts twee vrouwen. De voornaamste kanshebbers zijn de zittende president Félix Tshisekedi, de invloedrijke Martin Fayulu, gynaecoloog en activist Dr. Denis Mukwege, en de geduchte oppositiekandidaat Moïse Katumbi.
“Hoewel Tshisekedi’s populariteit klappen heeft gekregen door de aanhoudende problemen en oorlog, staat hij bij een deel van de bevolking symbool voor politieke stabiliteit,” benadrukt 11.11.11-expert Eva Demaré. “Voor Tshisekedi zelf is het ook een erezaak. De verkiezingen winnen zou voor hem de fel gezochte legitimering van zijn eerste (en gecontesteerde) termijn betekenen.”
Daarnaast kunnen Congolezen hun stem uitbrengen op Martin Fayulu, die in 2018 nog de populairste kandidaat was. Ondanks zijn nog steeds grote achterban, lijkt zijn naam minder van de tong te rollen dan tijdens de vorige verkiezingen.
Naast Fayulu wordt zakenman en miljardair Moïse Katumbi als een van de geduchtste oppositiekandidaten gezien. Katumbi heeft al een politieke carrière als gouverneur van Katanga achter de rug en spaart momenteel noch moeite noch middelen voor zijn campagne. Inmiddels hebben al vier andere kandidaten zich achter hem geschaard.
Opvallend is dat ook Dr. Denis Mukwege een gooi naar het presidentschap doet. Mukwege is vooral bekend als gynaecoloog en activist die zich al tientallen jaren inzet voor vrouwen die slachtoffer zijn van seksueel geweld en vrede in Congo. Daarvoor krijgt hij ruime internationale erkenning, onder andere met eredoctoraten aan de KU Leuven en de Universiteit Antwerpen. In 2018 won hij de Nobelprijs voor de Vrede voor zijn werk.
20 december zal uitwijzen of een van deze vier als winnaar uit de bus zal komen. Of zijn Congolezen toch klaar voor hun eerste vrouwelijke president, zoals Marie-Josée Ifoku die zich voor de tweede keer verkiesbaar stelt?
Toch lijken de kansen in Tshisekedi zijn voordeel te spelen volgens 11.11.11-expert Eva Demaré: “mede doordat de oppositie zich in tegenstelling tot 2018 niet achter één oppositiekandidaat schaart. Dan rest ons nog een Congolees gezegde: En Afrique, on organise pas les élections pour les perdre.”
Veel spanning en uitdagingen
Congolezen vrezen in ieder geval opnieuw voor grote verkiezingsfraude. De pre-electorale fase verloopt namelijk moeizaam. Zo mist de kiescommissie CENI, die de verkiezingen organiseert, cruciale deadlines en begaat ze technische blunders. Veel geregistreerde kiezers ontbreken op de lijsten, tal van Congolezen hebben geen kieskaarten en in sommige regio's is het stemmateriaal defect of afwezig. Of alle stembureaus opengaan, blijft dan ook een groot vraagteken.
Fraude dreigt de kop op te steken. Mogelijks kijken we aan tegen grote en zelfs explosieve frustratie bij de kiezers die zich op 20 december engageren om te gaan stemmen," zegt 11.11.11-expert Eva Demaré.
Een andere uitdaging is de onveiligheid: "Miljoenen Congolezen, vooral die leven in conflictgebieden in het Oosten van het land en vluchtelingenkampen, worden hoe dan ook uitgesloten om te gaan stemmen."
Recorddeelname vrouwen aan verkiezingen
Hoopgevend is de recorddeelname van vrouwen aan de Congolese verkiezingen, zowel als kandidaat én als kiezer. In een maandenlange campagne van 11.11.11 en Congolese partners coachten we 1.000 vrouwelijke kandidaten voor de lokale en provinciale verkiezingen. Via een reeks opleidingen en sessies helpen we kandidaten bijvoorbeeld over administratieve drempels, maar versterken we hen ook inhoudelijk door hen te koppelen aan mentors of begeleiding te bieden in geval van (seksuele) intimidatie.
Zo’n steunend netwerk is nodig. Dat bevestigt ook Françoise Akilimali Nzuba, uit de provincie Noord-Kivu: "Ik stel me verkiesbaar omdat ik het zat ben om te leven met geweld en onveiligheid. Ik ga mijn steentje bijdragen om deze problemen op te lossen. Ik reken op dit project om ervoor te zorgen dat de stemmen van mijn kiezers niet worden gestolen."
Verder maakten we duizenden andere vrouwen ook bewust van het belang van stemmen en hoe je dat moet doen. Met naar schatting 23,6 miljoen potentiële kiezers zijn vrouwen dé electorale superkracht van Congo. Bovendien ondervinden zij vaak de eerste impact van de langdurige crises.
”Toch ondervinden vele van hen moeilijkheden om aan politiek deel te nemen. Zo bestaat bijvoorbeeld het (huidig) parlement in DRC slechts uit 12% vrouwen,” benadrukt Demaré. “Woensdag hopen we daar verandering in te brengen met een recorddeelname van Congolese vrouwen aan de verkiezingen!”
