Wereldwijd engagement voor seksuele en reproductieve gezondheid en rechten: preaching to the choir?

Ondanks de ruime internationale aanwezigheid en dringende nood aan sterker beleid komt de top amper aan bod op de Belgische agenda. Hoog tijd voor verandering, zo stelt Lore in haar bevindingen. 

De Verenigde Naties (VN) zijn er om, volgens het eigen VN-Handvest, internationale vrede en veiligheid te handhaven en VN-tops zijn er om consensus tussen de lidstaten te documenteren. Maar wat doe je als er een top is waar geen consensus te bereiken valt, omdat de besproken onderwerpen te gevoelig liggen voor heel wat lidstaten? Dit is de complexe vraag die we ons allemaal stelden op de International Conference on Population and Development (ICPD+25) in Nairobi van 12 tot 14 november 2019. De Nairobi Summit had als doel de beloftes, die 25 jaar geleden op de ICPD Summit in Caïro rond seksuele en reproductieve gezondheid en rechten (SRGR) werden gemaakt, te evalueren en vooral te versnellen. De hoop tot het versnellen maakte in de aanloop naar de Nairobi Summit echter plaats voor de realiteit dat veel van de toen gemaakte beloftes sterk vertraagd zijn of er zelfs op achteruit zijn gegaan.

De politieke spanning als donderwolk boven de conferentie

Voor zaken als het recht op abortus of LGBT+-rechten is 25 jaar na de ICPD Summit in Caïro allesbehalve een wereldwijde consensus ontstaan. Vanuit de organisatie van de Nairobi Summit werd er dan ook bewust voor gekozen om af te wijken van het standaard consensusgedreven overlegproces, dat op andere VN-toppen uiteindelijk een onderhandeld document met democratische waarde uit de bus doet komen. De Nairobi Summit was eerder een kans om de bestaande consensus onder de pro-SRGR lidstaten te bestendigen en versterken, en om de positieve boodschap de wereld in te sturen dat er nood is aan een krachtdadig SRGR-beleid dat niemand in de steek laat.

De politieke geladenheid van de conferentie hing echter als een donderwolk boven het Kenyatta International Convention Centre (KICC) en werd pijnlijk duidelijk toen we bij het aanschuiven voor onze toegangsbadge een pro-life flyer van een oppositie-organisatie in onze handen kregen geduwd. Dit was nog buiten de muren van het KICC, want dergelijke oppositie-organisaties hadden bewust geen toegang tot het terrein van de conferentie gekregen. Positief, vond ik eerst, omdat er geen nood is aan het in vraag stellen van universele toegang tot anticonceptie, het belang van relationele en seksuele vorming voor jongeren of abortus- en LGBT+-rechten. De keerzijde van de medaille was echter dat iedereen het haast altijd met elkaar eens was. We bevestigden elkaar gedurende de hele conferentie en niet-gelijkgestemden werden amper bereikt.

De case van Oeganda

Door deze politieke gevoeligheid rezen ook vragen rond wat uiteindelijk in huis zou komen van de publieke engagementen die door de lidstaten werden gemaakt tijdens de conferentie. De Oegandese president Museveni bijvoorbeeld, gaf een erg hoopgevende lijst aan SRGR-beloftes. Hij verbond zich ertoe om het nationale beleidsplan rond relationele en seksuele vorming te operationaliseren, toegang tot anticonceptie te promoten, meer overheidsmiddelen vrij te maken voor jeugdvriendelijke SRGR-diensten, tienerzwangerschap, tienerhuwelijken en gender gerelateerd geweld terug te dringen…
 

Het Uganda Youth & Adolescents Health Forum (UYAHF), een lokale SRGR-ngo in Oeganda, presenteerde in de aanloop naar de ICPD Summit een Youth Position Paper aan de Oegandese overheid, waarmee ze de stem van de Oegandese jeugd wilden vertegenwoordigd zien in het standpunt van Oeganda op de Summit. Hierin werden 7 concrete aanbevelingen opgesteld. Opvallend is dat maar liefst 4 van de 5 hoofdaanbevelingen in de engagementen van president Museveni terug te vinden waren. Klinkt mooi, maar helaas ziet de praktijk er heel wat anders uit dan de theorie.

Zo staan deze positieve beloftes tegenover een aantal zorgwekkende vaststellingen. Ten eerste stelde Oeganda zijn engagementen op alsof het grootste deel ervan al vervuld wordt. Het ging over het ‘verder operationaliseren’, ‘verder subsidiëren’ of ‘verder promoten’. Dit staat in scherp contrast met de Oegandese realiteit waar een tienerzwangerschapspercentage van 25% geldt, waar de groep van meisjes die voor hun 18 met school stoppen nog steeds de meerderheid is en waar relationele en seksuele vorming allesbehalve een vaste waarde in het curriculum vormt. Museveni voegde hier trouwens ook aan toe dat deze relationele en seksuele vorming moet worden uitgebouwd binnen de culturele en religieuze grenzen die in Oeganda gelden. Er is niet veel fantasie nodig om je voor te stellen wat hij daarmee bedoelt.

Ten tweede was Oeganda medeondertekenaar van de oppositieverklaring van de Verenigde Staten, dat onder andere ook door Hongarije en Polen werd ondertekend. Dit akkoord verzet zich openlijk tegen verschillende SRGR-principes. Zo stelt het dat het recht op abortus de praktijk net zou promoten, seksuele voorlichting ingaat tegen de rol van de familie en SRGR wereldwijd aanvaarden ongezonde seksuele risico's voor jongeren goedkeurt. Ten derde wordt in de beloftes van Oeganda met geen woord gerept over abortus of LGBT+-rechten, wat niet te verwonderen is gezien de geruchten rond Oeganda’s voornemen om de doodstraf voor homoseksuelen opnieuw in te voeren.

Ondanks de serieuze vragen die we ons stellen bij wat er in huis komt van de beloftes van de Oegandese overheid, blijven dit dankbare uitspraken voor middenveldorganisaties als UYAHF. Ze kunnen hier bijvoorbeeld mee hun overheid ter verantwoording roepen als ze beleidsbeslissingen nemen die tegen hun eigen beloftes ingaan.

Stilte als vijand

Hoewel heel wat kritische bemerkingen te maken zijn bij de organisatie van de Nairobi Summit en de waarde van de door de lidstaten gemaakte beloftes, werd de Summit gekenmerkt door een bewonderenswaardige positieve vastberadenheid. De conferentie bracht op unieke en diverse wijze stemmen van over de hele wereld bijeen om samen een en dezelfde boodschap te brengen: "We beloofden in 1994 om de seksuele en reproductieve gezondheid en rechten op de internationale mensenrechtenagenda te plaatsen en we weigeren die belofte terug te nemen. We kiezen de weg vooruit, met of zonder wereldwijde consensus. Wij zullen niet zwijgen, want stilte is de grootste vijand van de mensenrechten."