Verdrinkingen in de Middellandse Zee zijn een politieke beslissing

Deze opinie van Els Hertogen, directeur van 11.11.11, verscheen eerder op vrt.nws

De vreselijke gebeurtenissen zijn geen toeval. Het gebrek aan reddingscapaciteit is het resultaat van politieke beslissingen. In maart 2019 werden de Europese reddingsschepen van zee gehaald. De nieuwe Europese maritieme missie in de regio werd precies ontworpen om ver genoeg uit de buurt te blijven van de populaire zeeroutes en dus niet te moeten overgaan tot reddingen. De EU zou enkel nog vanuit de lucht monitoren en van daaruit instructies geven aan de Libische kustwacht. Die laatste komt echter vaak niet opdagen. Als ze dat wel doet en mensen terugbrengt naar Libië zijn die in veel gevallen niet veel beter af. De weerzinwekkende verhalen over de foltering en het misbruik in Libische detentiekampen zijn gekend.

"Europa zal mensen vanuit de lucht zien verdrinken en niets doen", waarschuwden wij toen al, samen met Vluchtelingenwerk Vlaanderen. De Verenigde Naties trekken al meerdere jaren aan de alarmbel over het tekort aan reddingscapaciteit op de Middellandse Zee. Ze roepen de EU-lidstaten expliciet op om opnieuw een reddingsoperatie te coördineren. Ze herhalen daarbij dat Libië geen veilige haven is voor de ontscheping van kwetsbare mensen.  Die oproep valt in dovemansoren. Terwijl de Libische kustwacht ondersteund werd met opleidingen, boten en ander materiaal werd een vacuüm gecreëerd langs Europese zijde. Ngo’s die de leegte wilden opvullen, werden gecriminaliseerd en aan de ketting gelegd.

Europa zou de buitengrenzen versterken, maar tegelijkertijd zouden legale toegangswegen gecreëerd worden. Die zouden het mogelijk maken om mensen op een veilige manier bescherming te bieden in Europa. Dit zou het menselijke gelaat van de EU tonen. De legale toegangswegen kwamen er nauwelijks. De hervestiging van vluchtelingen uit conflictregio’s blijft een druppel op een hete plaat. In 2020 bereikten de cijfers een dieptepunt: 1,6 procent van de vluchtelingen in acute nood aan hervestiging werd hervestigd. Ook in de onderhandelingen voor het nieuwe Europese migratiepact blijft het wachten op concrete engagementen. Gevolg is dat de enige realistische manier om asiel aan te vragen in de EU de "irreguliere" en gevaarlijke zeeroute blijft.

Fort Europa is meer dan ooit de realiteit. Landen aan de buitengrenzen zoals Italië (dat ngo’s criminaliseert en deals sluit met Libië ) en Griekenland, Hongarije en Kroatië (die gewelddadige pushbacks uitvoeren) doen het vuile werk. In andere lidstaten heerst de oorverdovende stilte.

Zo ontstaat minstens de indruk dat zij optreden met Europese goedkeuring. Dat moet ophouden. Het beheer van de buitengrenzen moet mogelijk zijn zonder het schenden van de mensenrechten en de blik af te wenden van mensen in nood. Laat nu net de Belgische regering zich in haar regeerakkoord engageren om een voortrekkersrol te spelen op het Europese toneel met mensenrechten als uitgangspunt.

Daar is genoeg om op tafel te leggen: de heropstart van EU-reddingsoperaties, het uitbreiden van legale toegangswegen, een einde aan de pushbacks en spijkerharde garanties dat Frontex zijn mensenrechtenopdracht respecteert. Hoog tijd om daar werk van te maken.