Terugkeren naar Syrië is geen optie. In Libanon blijven ook niet.
Terwijl het oorlogsgeweld in hun thuisland verder woedt, verslechtert ook de situatie voor Syriërs in het buitenland zienderogen. Mensen die een veilige thuis willen voor zichzelf en hun gezin, worden geconfronteerd met een uitzichtloze situatie. Ralph Haddad (28) is beleidscoördinator van 11.11.11-partner Basmeh & Zeitooneh. Sinds het uitbreken van de Syrische burgeroorlog ondersteunde zijn organisatie reeds tienduizenden gezinnen in Libanese vluchtelingenkampen. “Mensen naar elkaar doen toegroeien. Dat is enorm waardevol.”
Hoe komen mensen op de vlucht met jullie in aanraking?
‘We werken dag in dag uit op plaatsen als vluchtelingenkampen of Syrische gemeenschappen in dorpen en steden in Libanon. We proberen zo toegankelijk mogelijk te zijn. Zo hebben we ook een telefonische hulplijn. Mensen bellen dan bijvoorbeeld voor juridische ondersteuning bij hun verblijfsdocumenten of een van onze onderwijsprogramma’s naar kinderen toe.’
‘Basmeh en Zeitooneh is refugee-led. We werden niet enkel opgericht door mensen op de vlucht, maar steunen ook vandaag actief op medewerkers en vrijwilligers uit de doelgroep zelf. Dat helpt enorm om vinger aan de pols te houden.’
Terugkeren naar Syrië, kan dat vandaag?
‘We zien dat mensen terugkeren, maar vrijwillig is dat allesbehalve. De economische malaise en de discriminatie in Libanon duwen Syriërs het land uit. Bovendien is er erg veel fake news en desinformatie over de situatie in Syrië.’
‘De Verenigde Naties en mensenrechtenorganisaties zijn daar heel helder over: de voorwaarden voor vrijwillige terugkeer bestaan vandaag eenvoudigweg niet. ‘
We zien dat mensen terugkeren, maar vrijwillig is dat allesbehalve. De economische malaise en de discriminatie in Libanon duwen Syriërs het land uit. Bovendien is er erg veel fake news en desinformatie over de situatie in Syrië.
En wat met zij die toch terugkeren?
‘Uit ons onderzoek samen met 11.11.11 bleek dat 2% van de Syrische vluchtelingen overweegt om terug te keren naar hun thuisland. Nochtans, zij die terugkeren komen in een enorm onzekere context terecht. Een dak boven je hoofd is geen zekerheid omdat huizen zijn beschadigd of inmiddels worden bewoond door anderen. Lonen zijn ontoereikend om basisvoorzieningen zoals voedsel en brandstoffen te voorzien.’
‘Maar het leven in Syrië is bovenal erg onveilig. Burgers leven met de voortdurende angst voor ontvoering. Vanuit criminele milieus in ruil voor losgeld, maar ook de staat organiseert systematische uitbuiting. Er zijn tal van checkpoints waar je kan worden aangehouden door de veiligheidsdiensten. Bijvoorbeeld om te worden ingelijfd in het leger, dat is helaas een dagelijkse realiteit voor vele Syriërs. ‘
Datzelfde onderzoek toont aan dat ook in gastland Libanon de spanningen oplopen. Wat betekent dat in de praktijk?
‘Door de Syrische bezetting van Libanon tot 2005 bestonden er in het verleden al veel spanningen. Die zijn sinds het uitbreken van de burgeroorlog opnieuw aangewakkerd. Bij een deel van de Libanese bevolking leeft de overtuiging dat Syriërs hen willen verdringen, bijvoorbeeld door hun job af te pakken.’
‘De gevolgen van die vijandige gevoelens zijn grimmig. Er zijn meldingen van huizen van Syriërs die worden geplunderd door hun Libanese buren, brandstichtingen in vluchtelingenkampen, Syriërs die hun werk of papieren verliezen door hun afkomst.’
7 op de tien Syrische vluchtelingen geeft zelfs aan Libanon te willen verlaten. Welke opties hebben die mensen?
‘Die zijn er amper. Het volstaat om naar de feiten te kijken. Legale toegangswegen zijn zo goed als volledig afgesloten. Neem bijvoorbeeld hervestigingen, die liggen vandaag stil. Welke keuzes heb je dan nog als de situatie om je heen er pijlsnel op achteruit gaat?’
Wat er overblijft is dan irreguliere migratie?
‘Klopt. Het gaat om mensen in een erg kwetsbare positie die naar de laatste optie grijpen die ze hebben. Ze stappen in bootjes om bijvoorbeeld naar Cyprus te trekken in de hoop een veilig leven op te bouwen. Aankomen doen ze niet. Ze worden tegengehouden door pushbacks, vaak met geweld.’
Legale toegangswegen zijn zo goed als volledig afgesloten. Welke keuzes heb je dan nog als de situatie om je heen er pijlsnel op achteruit gaat?
Welke rol zie je weggelegd voor de internationale gemeenschap?
‘Vluchtelingen moeten beter beschermd worden. In België heb je op dat vlak bijvoorbeeld een resolutie die door het parlement is aangenomen. Het komt er nu op aan om die ideeën ook in de praktijk om te zetten.’
‘Je mag niet vergeten dat we over de 2de ergste vluchtelingencrisis ter wereld spreken. Illegale pushbacks mogen nooit het antwoord zijn. Maak werk van legale migratieroutes en ondersteun NGO’s die hun uiterste best doen in moeilijke omstandigheden.’
Zijn er ook hoopvolle signalen?
‘Ja! Je mag je niet neerleggen bij de situatie zoals ze is. Zo hebben we bijvoorbeeld een project waarbij Libanese en Syrisch vrouwen samen een zuivelbedrijf uit de grond stampen. Mensen creëren niet enkel een stabiel inkomen, maar groeien zo ook naar elkaar toe. Dat is enorm waardevol.’
Dus er zit hoop in yoghurt?
‘Absoluut! (Lacht) Voor alle betrokkenen!’
