De onzekere situatie van Syrische vluchtelingen in Libanon: onder druk, angst en gebrek aan internationale hulp

Syrië kent ook in 2024 de grootste vluchtelingencrisis ter wereld. Sinds oktober 2023 is er sprake van de ergste geweldsescalatie in het land sinds 2020, en ook in de buurlanden gaat de situatie van Syrische vluchtelingen er razendsnel op achteruit.  

Geconfronteerd met een totaal gebrek aan perspectief en oplossingen, zien veel Syriërs geen andere keuze dan een gevaarlijke reis richting Europa. Dat blijkt ook uit de officiële Europese asielcijfers. In heel 2023 vroegen 1,14 miljoen mensen asiel aan in Europa, waaronder ook 181.000 Syriërs. Syriërs staan zo met stip op nummer één in de lijst van asielaanvragers.  

Syrische vluchtelingen in Libanon zijn steeds meer opgejaagd wild, die elk moment van de dag gearresteerd en gedeporteerd kunnen worden naar Syrië. Het afgelopen jaar werd het tempo van die gedwongen deportaties nog verder opgevoerd, en nemen de sociale spanningen en anti-Syrische geweld hand over hand toe. Dat zorgt ervoor dat steeds meer vluchtelingen geen andere optie zien dan een gevaarlijke tocht naar Europa, zo blijkt ook uit eerder onderzoek van 11.11.11 en getuigenissen die we in februari 2024 ter plaatse optekenden.  

Omar* is een jonge Syrische vluchteling die momenteel in Libanon zit. Hij werd eerder al door het Libanese leger gedwongen weggevoerd naar de Syrische grens, maar kon via smokkelaars Libanon terug binnenkomen. Net als velen andere hoopt hij ooit naar Europa te kunnen vluchten. “Als ik de kans krijg om naar Europa te gaan, twijfel ik geen seconde. Hier in Libanon is er de constante vrees om gedeporteerd te worden, terwijl Syrië nog steeds onveilig is en ik onmiddellijk ingelijfd zou worden bij het Syrische leger.”

11.11.11-partner CLDH, de Libanese mensenrechtenorganisatie, verleent juridische ondersteuning aan Syrische vluchtelingen. Ze verdedigen Syriërs die dreigen Libanon uitgezet te worden. Vorig jaar brachten ze in kaart hoe Europese landen financiële hulp bieden aan Libanese veiligheidsdiensten. Miljoenen euro’s vloeien naar actoren die massaal Syriërs deporteren onder het mom van ‘migratiemanagement’. Ironisch genoeg blijkt deze praktijk net een centrale oorzaak te zijn van Syriërs die per boot Europa proberen te bereiken.  

De Libanese Tracy die in Tripoli het CLDH-kantoor leidt merkt de toenemende angst bij de vluchtelingen. “Er heerst, meer dan ooit tevoren, een angstklimaat onder de Syriërs die we bijstaan. Een staat van paniek. Mensen blijven zoveel mogelijk thuis. Ze zijn zelfs bang om naar de supermarkt te gaan, ze hebben het gevoel dat ze elk moment gedeporteerd kunnen worden. Eender waar of wanneer.”  

Ook Abdul, een Syrische grootvader in Libanon, leeft in constante angst en klaagt het gebrek aan internationale hulp aan. “We ontsnapten aan de angst in Syrië, en nu leven we hier opnieuw in angst. De haat en het geweld zijn sindsdien enkel toegenomen. 100%. De arrestaties, raids op kampen en deportaties zijn natuurlijk niet nieuw, maar sinds midden vorig jaar is het echt wel next level. De angst is alomtegenwoordig, veel mensen slapen in het midden van een veld. Of langs de rivierbedding, uit angst voor legerraids op de kampen. En de Verenigde Naties doen nauwelijks iets voor ons.” 

Ondanks hernieuwd oorlogsgeweld en de voortdurende dreiging van gedwongen rekrutering en martelingen in Syrië, voeren Europese leiders, onder druk van Cyprus, ondertussen onderhandelingen om een Libanondeal te bereiken. Daarbij zou financiële steun gegeven worden aan de Libanese kustwacht en –leger, en ligt de optie op tafel om delen van Syrië als “veilig” te bestempelen.  

In navolging van Tunesië dreigt de EU volgens het 11.11.11-rapport de reeds wijdverspreide mensenrechtenschendingen van de Libanese veiligheidsdiensten verder aan te wakkeren. Net die schendingen zorgen ervoor dat Syriërs steeds minder veilig zijn in Libanon. Dat zal ervoor zorgen dat veel mensen opnieuw op de vlucht zullen slaan- onder andere naar Europa.  

“De verklaringen om delen van Syrië veilig te verklaren hebben niets met de realiteit te maken. Deals als deze tonen vooral aan dat de zogenaamde Europese waarden als sneeuw voor de zon verdwijnen wanneer het om mensen op de vlucht gaat. Mensen worden opgepakt en richting oorlogsgebied gestuurd. Als ze willen ontsnappen aan onderdrukking en geweld, dan is op de vlucht slaan – en dus irreguliere migratie - vaak hun enige levenslijn”, zegt 11.11.11-expert Willem Staes. “We roepen Europese en Belgische politici op om leiderschap te tonen, deze deal te stoppen en het leed van talloze Syriërs niet zomaar naast zich neer te leggen.” 

De alternatieven zijn volgens 11.11.11 talrijk. Een Libanondeal gebaseerd op respect voor het internationaal recht zou ervoor moeten zorgen dat het land een einde maakt aan de gedwongen deportaties en Syrische vluchtelingen een beter juridisch statuut en toegang tot de arbeidsmarkt geeft. De EU moet daartegenover een aantal concrete incentives plaatsen, zoals meer geld voor Libanese gastgemeenschappen, legale hervestiging van een groter aantal Syriërs en verdere economische samenwerking. Op die manier kan een win-win-win situatie gecreëerd worden voor Syrische vluchtelingen, Libanon en de EU, en zullen minder Syriërs de noodzaak voelen hun lot in de handen van mensensmokkelaars te leggen.  

*De namen van sommige individuen in dit artikel zijn veranderd om hun anonimiteit te waarborgen en hun veiligheid te beschermen.