Rebellengroep M23 versterkt omsingeling miljoenenstad Goma

De opmars van Rwanda-gesteunde M23-rebellen in Oost-Congo veroorzaakt wijdverspreide paniek, met Goma als epicentrum van de crisis. Honderdduizenden Congolezen zijn op de vlucht, het seksueel geweld neemt toe, en een omstreden EU-grondstoffendeal met Rwanda oogst kritiek. Toch blijft internationale respons uit volgens 11.11.11. “De reactie van premier De Croo is te mak. Enkel controleren waar grondstoffen voor onze telefoons vandaan komen, volstaat niet. Internationale actie kan mensenlevens redden.” 

‘Angst en paniek zijn overal voelbaar aanwezig. We worden steeds meer verstikt door rebellen, Rwanda en honger.’ Met die woorden vat Passy Mubalama, een mensenrechtenactiviste, de situatie in Oost-Congo samen. 
Sinds vorige week wint de door Rwanda gesteunde rebellengroepering M23 nog meer terrein in de provincie Noord-Kivu. De rebellen, die recent de miljoenenstad Goma van de buitenwereld afsneden, breiden hun invloed aanzienlijk uit door ook omliggende steden en belangrijke mijnsites te bezetten.  

“De opmars van M23 is bijzonder alarmerend. Op dit moment controleren de rebellen al drie van de zes territoria die de provincie uitmaken”, benadrukt 11.11.11-expert Eva Demaré. “Door hun grondgebied uit te breiden dreigt M23 de desastreuze omsingeling van Goma en hun toegang tot belangrijke grondstoffen als kobalt of lithium met geweld te betonneren.” 
Zo viel recent nog de stad Nyanzale in handen van de rebellen na gevechten die twee dagen duurden. Hierbij vielen minstens 15 doden, waaronder kinderen, door bomaanvallen in woonwijken.  De val van de stad en de extreem gewelddadige reputatie van M23 brachten een nieuwe schokgolf door de regio waardoor op enkele dagen tijd meer dan 100.000 mensen op de vlucht sloegen. 
 

Daarmee wordt de torenhoge druk op Goma nog verder opgevoerd. Alleen al sinds januari 2024 kwamen meer dan 200.000 vluchtelingen toe in de reeds overvolle vluchtelingenkampen rond de belangrijke provinciehoofdstad. Daar kampt men nu al met grote tekorten aan voedsel, schoon water en medicijnen. “De oorlog die momenteel het meeste slachtoffers eist is die van de hongersnood,” zei de Congolese Marcelline Budza van Rebuild Women’s Hope daar deze week nog over tijdens een event in het kader van Internationale Vrouwendag in de Belgische Senaat.  

Ook is er sprake een groeiende onveiligheid in de kampen, mede door de overmatige militarisering en infiltratie van anonieme gewapende mannen. Met haar organisatie & 11.11.11-partner Aidprofen begeleidt Passy Mubalama de vele vrouwen – vaak intern ontheemde– die het slachtoffer werden van seksueel geweld. “Seksueel geweld wordt op grote schaal als oorlogswapen ingezet door de rebellen. Vrouwen proberen zichzelf en hun gezin in veiligheid te brengen in vluchtelingenkampen, maar ook daar zijn ze allesbehalve veilig.” 

In 2023 registreerde de provinciale genderdivisie in Noord-Kivu 50.000 gevallen van gendergerelateerd geweld, waaronder 25.000 verkrachting. "We worden verkracht waar onze kinderen en onze mannen bij zijn. Terwijl ze een geweer tegen hun hoofd houden", getuigde een ontheemde vrouw die door Aidprofen wordt begeleid. Ondanks de hallucinante getallen uit 2023 blijft het geweld tegen vrouwen blijft toenemen. Volgens een recent rapport van Artsen zonder Grenzen zal het aantal gevallen van seksueel geweld tussen nu en 2024 met maar liefst 26% toenemen. 
 

Ondanks de kritieke situatie blijft een scherpe reactie van de internationale gemeenschap uit. Sterker nog, recent gooide de Europese Commissie olie op het vuur door met Rwanda een akkoord te tekenen over de handel van kritieke grondstoffen. Tijdens een bezoek van Congolees president Félix Tshisekedi noemde premier De Croo de timing van dat akkoord “zeer slecht”, maar mogelijks bruikbaar “om transparantie te eisen over de oorsprong van grondstoffen”. Ook uitte hij zijn bereidheid om “samen te werken met de EU” om sancties ten aanzien van Rwandese individuen. 

11.11.11 verwacht een sterkere reactie: “De EU speelt een dubbel spel. De urgentie dringt niet door. Twee miljoen Congolezen zijn omsingeld door een door Rwanda gesteunde rebellengroepering, honderdduizenden mensen zijn op de vlucht en het geweld – in het bijzonder naar vrouwen toe – explodeert”, zegt Demaré. “Ja, sancties   en garanties voor eerlijke grondstoffen zijn absoluut belangrijk, maar er is nood aan échte, gecoördineerde en snelle internationale reactie. Die kan nu mensenlevens redden.”  

De kritieke situatie vereist volgens 11.11.11 concrete, ingrijpende maatregelen: een luchtbrug om humanitaire hulp te leveren, evacuaties, dringende actie van de VN Veiligheidsraad, een staakt-het-vuren. Bijkomende investeringen zijn nodig voor de onmiddellijke en ongehinderde levering van noodhulp. In 2023 was er een tekort van maar liefst 60% in het budget van het humanitair responsplan. Dit kunnen we ons echt niet permitteren. Ook de bescherming van humanitair personeel en mensenrechtenverdedigers ter plaatse zijn essentieel.  

"Deze oorlog moet nu stoppen. Er vloeit bloed van de onschuldige burgerbevolking door de straten. Het is tijd om deze crisis ten einde te brengen en te zoek naar geweldloze oplossingen", concludeert Passy Mubalama.