Mijnbouw en Mensenrechten in Peru
‘Espinar no puede esperar’. Espinar kan niet langer wachten. Dat is de slogan van een nieuwe campagne waarmee partnerorganisaties van Broederlijk Delen in Peru aandacht vragen voor de mensenrechtenschendingen en milieuvervuiling door mijnbouw in de zuidelijke Andes van het land. Tegelijkertijd is de campagne ook een oproep tot sterkere Europese wetgeving rond zorgplicht voor bedrijven.
In de Peruaanse provincie Espinar, op vierduizend meter hoogte in het Andesgebergte, exploiteert het Zwitserse bedrijf Glencore een uitgestrekt complex van kopermijnen. Momenteel plant het bedrijf een uitbreiding van de mijnen, goed voor nog eens 35 jaar ontginning.
De landbouwgrond en het drinkwater van de omliggende inheemse boerengemeenschappen zijn vervuild. De boeren en hun vee worden ziek. Dat mijnbouw er ontwikkeling zou brengen is een fabeltje: meer dan de helft van de bevolking in de provincie heeft geen toegang tot gezondheidszorg of degelijk onderwijs.
Recht op gezond leefmilieu
Onderzoek van de partnerorganisaties van Broederlijk Delen, in samenwerking met Amnesty International, wees uit dat het bloed en de urine bij 78 procent van de onderzochte proefpersonen in de invloedsfeer van de mijnen te hoge gehaltes zware metalen (zoals lood, cadmium en kwik) bevat, met ernstige gezondheidsrisico’s tot gevolg.
Noch het bedrijf, noch de Peruaanse overheid hebben tot op vandaag voldoende actie ondernomen om opheldering te brengen over de milieuvervuiling en de problemen aan te pakken. Integendeel: vreedzame protestacties van lokale organisaties die hun recht op een gezond leefmilieu opeisen, werden de voorbije jaren hardhandig neergeslagen. Daarbij vielen al vier doden.
Sociale leiders werden opgepakt en juridisch vervolgd op basis van arbitraire aantijgingen. Eén van hen was de ex-burgemeester van Espinar, Oscar Mollohuanca, bij Broederlijk Delen bekend van de campagne 2015 en zijn bezoek aan België in 2018. Hij overleed onlangs in verdachte omstandigheden. Het onderzoek naar zijn dood is lopende, maar verloopt moeizaam.
Voor de lokale gemeenschappen en organisaties is het een uitputtende strijd voor gerechtigheid, van David tegen Goliath. Ze zijn trouwens niet tégen mijnbouw – daarvoor leven ze al te lang samen met opeenvolgende mijneigenaren. Maar ze willen wel concrete oplossingen. Met een internationale campagne hopen ze dan ook meer zichtbaarheid te geven aan hun zaak.
Het verhaal van Oscar Mollohuanca
Zorgplicht voor bedrijven
Ook Europese beleidsmakers, bedrijven en banken dragen een verantwoordelijkheid. Glencore heeft zijn hoofdzetel in Zwitserland en ontvangt financiering van verschillende grote Europese banken, waaronder BNP Paribas. De EU heeft ook een vrijhandelsakkoord afgesloten met Peru en importeert tal van grondstoffen uit het land.
Bovendien onderhandelen de Europese Commissie, het Parlement en de lidstaten momenteel volop over wetgeving die de zorgplicht van bedrijven op het vlak van mensenrechten en milieu moet vastleggen. Dit houdt in dat ondernemingen proactief hun wereldwijde waardeketen onder de loep nemen, en mogelijke problemen aanpakken.
De wet zou zowel gelden voor bedrijven met zetel in de Europese Unie, als voor bedrijven met een grote omzet op de EU-markt. Voor inbreuken op de zorgplicht voorziet het wetsvoorstel in burgerlijke aansprakelijkheid. Bedrijven kunnen dan bijvoorbeeld boetes krijgen.
Toch voldoet het Europese wetsvoorstel nog lang niet om ook echte gerechtigheid en herstel te garanderen voor slachtoffers van schendingen, zoals de gemeenschappen van Espinar. Daar hebben ze volgens internationale richtlijnen van de Verenigde Naties nochtans recht op.
Eerst en vooral moet de wet ook een sterkere zorgplicht bevatten voor financiële instellingen. Zij worden in het huidige wetsvoorstel grotendeels ontzien. Daarnaast is het cruciaal dat slachtoffers gemakkelijker toegang krijgen tot justitie. En de wetgeving moet ook expliciet verwijzen naar het internationaal erkende recht van inheemse gemeenschappen op voorafgaande, vrije en geïnformeerde toestemming, vooraleer nieuwe mijnbouwprojecten (of projectuitbreidingen) van start kunnen gaan. Dit recht werd in de zaak van Espinar meermaals geschonden. Ook mensenrechten- en milieuactivisten moeten door de wet beter beschermd worden.
Broederlijk Delen vraagt dat België deze punten mee op tafel legt in de onderhandelingen over de zorgplichtwet. Daarnaast moet de regering ook haar gewicht gebruiken om BNP Paribas aan te spreken op haar problematische investeringen in Glencore.
Zet de zorgplichtwet in België en Europa mee in beweging:
Verhalen uit Espinar
Karem Lisseth Luque Ticona is coördinator van het team collectieve rechten en milieu in de NGO Derechos Humanos Sin Fronteras, specialist in milieu en menselijke gezondheid en nationaal coördinator van de Mesa Técnica de Salud Ambiental y Humana (Technische Raad voor milieu en menselijke gezondheid). Ze werkt al zes jaar voor Broederlijk Delen-partner Derechos Humanos Sin Fronteras.
Karem Luque heeft veel ervaring met de ondersteuning en begeleiding van milieu-monitoringacties en de registratie van mensen die getroffen zijn door giftige metalen. Ze neemt deel aan en geeft advies in dialoogruimtes die in de provincie Espinar zijn opgezet. Ze begeleidt en traint gemeenschappen en sociale basisorganisaties op het gebied van collectieve en milieurechten, en heeft ten slotte de zaak Espinar mee op de agenda gezet van een nationaal platform van mensen die getroffen zijn door metalen en andere giftige chemische stoffen. Dankzij die uitgebreide ervaring kan zij Esmeralda’s boodschappen mee versterken, beargumenteren en toelichten.
Esmeralda Larota Umasi is lid van de Asociación de Mujeres Defensoras del Territorio y Cultura K'ana - AMDETEK (Vereniging van vrouwelijke verdedigers van het grondgebied en de cultuur van K'ana). Zij behoort tot de gemeenschap van wie de gezondheid wordt aangetast door zware metalen omdat ze in een gebied wonen dat wordt aangetast door een bassin met mijnafval.
Sinds het begin van de mijnbouwactiviteiten door het bedrijf BHP Billinton, vervolgens Xstrata en tenslotte Glencore Antapaccay, draagt haar gemeenschap de gevolgen op ecologisch, sociaal en cultureel vlak en ook op het gebied van de menselijke gezondheid. De boodschap die zij brengt is: "Wij zijn niet tegen ontwikkeling, wij zijn niet tegen mijnbouw, wij willen dat bedrijven verantwoordelijk zijn, want wij zijn ook mensen, wij hebben recht op leven. Daarom vraag ik dat de burgers van Europa een wet rond zorgplicht promoten om van hun bedrijven te eisen dat zij de mensenrechten respecteren op plaatsen zoals waar ik woon met mijn gezin. Ik wil ook leven zoals jullie, met respect voor mijn rechten".
Lobbytour in België
Van 13 tot 18 juni bracht een delegatie van de partners uit Peru een bezoek aan België. Ze spraken met verschillende beleidsmakers, journalisten en ngo’s over de zaak-Espinar en de nood aan sterkere Europese wetgeving.
Een plaats genaamd Espinar
