Haalt Xiomara Castro Honduras uit het slop?

Honderd dagen na haar eedaflegging is het nog te vroeg om een balans op te maken, maar we zien hoopgevende tekenen. Vooral de vakbonden hebben belangrijke overwinningen binnengehaald.

Uitlevering Juan Orlando Hernández

De beelden gingen de wereld rond: nauwelijks drie weken na zijn aftreden werd ex-president Juan Orlando Hernández (JOH) in handboeien en met kogelvrij vest aan uit zijn huis gehaald door een indrukwekkende politiemacht. Hij werd door de Verenigde Staten gezocht voor wapenhandel en grootschalige cocaïnesmokkel tijdens zijn presidentschap. JOH probeerde enkele dagen voordien nog naar Nicaragua te vluchtten, waar hij onderdak zou vinden bij de regering-Ortega-Murillo – net als andere ex-presidenten uit de regio op de vlucht voor justitie – maar een patrouille van de Amerikaanse Drug Enforcement Administration (DEA) verhinderde dat. Twee maanden na zijn arrestatie werd hij uitgeleverd aan de Verenigde Staten. Daar wacht hem een rechtszaak waarin zijn broer Tony Hernández eerder al tot levenslang is veroordeeld.

Wijdverspreide corruptie

Zowel de aanklager in de Verenigde Staten als Xiomara Castro stellen dat Juan Orlando een spin in het web is, maar dat de drugs- en wapenhandel niet het werk is van zijn broer en hem alleen. Ze maakten deel uit van een breder netwerk met vertakkingen naar de politiek, justitie, het leger, de politie en de bedrijfswereld. Castro belooft dat niemand nog veilig zal zijn voor justitie en dat ze het drugs- en corruptienetwerk zal oprollen.

Blijft het leger trouw aan Xiomara Castro?

Een eerste probleem daarbij zijn de overduidelijke connecties met het leger. Als ze aan topgeneraals raakt, maakt ze mogelijk een machtige vijand. Dat heeft ze zelf mogen ondervinden in 2009, toen het leger haar en haar echtgenoot, ex-president Manuel Zelaya, het land uitzette. Een belangrijk verschil met toen is dat de VS de regering-Castro nu openlijk steunt. Tijdens de eerste grote politieke crisis sinds haar aantreden – toen een groep parlementairen van haar eigen partij zich afscheurde en een parallel parlement oprichtte – sprak het leger alvast expliciet zijn trouw uit aan de instituties en de president. Wellicht speelde hier druk van de Verenigde Staten mee, die ironisch genoeg het leger jarenlang gebruikte als dam tegen progressieve regeringen. De houding van de VS mag dan hypocriet zijn, toch zal de steun van de Amerikanen belangrijk zijn om de soldaten in de kazernes te houden, mochten er daadwerkelijk arrestaties plaatsvinden.

Wat met de achterban van Castro?

Bovendien worden parlementairen van de eigen partij LIBRE genoemd in drugs- en witwasonderzoeken, inclusief familieleden van haar man. Zal Xiomara het aandurven om de eigen partij uit te mesten en mogelijk familieleden voor het gerecht te brengen, terwijl ze maar een nipte coalitiemeerderheid heeft in het parlement? Wellicht is dat op eigen houtje ondoenbaar. Het is daarom uitkijken naar de anticorruptiecommissie die ze aangevraagd heeft bij de Verenigde Naties. Ze belooft een commissie naar het voorbeeld van de CICIG in Guatemala. Die internationale commissie hervormde grondig het juridisch systeem, samen met de nationale autoriteiten, en legde machtige corruptienetwerken bloot dankzij haar onafhankelijke werking. Het wordt afwachten of dit ook het model wordt voor Honduras – en we dus echte vooruitgang mogen verwachten. De eerdere VN-commissie onder JOH kreeg heel wat voorwaarden opgelegd. Als dat ook nu gebeurt, wordt de corruptiebestrijding louter windowdressing.

Weg met de ZEDES

Naast de corruptiebestrijding zorgen de eerste sociale beleidsmaatregelen voor een soort van schokgolf in het land. Op 20 april heeft het parlement de wet op de ZEDES vernietigd. Dat ultraliberale project van de vorige president ging nog veel verder dan vrijhandelszones, omdat geen enkele wet er van toepassing zou zijn, zelfs de grondwet niet. De politie zou er geen bevoegdheid hebben, wat deed vermoeden dat JOH op die manier een nog veiligere thuishaven voor de narcobendes wou creëren. Maar ook arbeidswetgeving en -inspectie zouden niet langer van toepassing zijn, wat volgens de vakbonden een terugkeer naar de 19e eeuw betekent. Xiomara Castro beloofde de ZEDES onmiddellijk af te schaffen, en ze hield woord. Opvallend detail: de stemming in het parlement was unaniem, ook de parlementsleden van de Partido Nacional van ex-president JOH stemden tegen de ZEDES. Blijkbaar durft geen enkele politicus er zich nog mee te identificeren, wat iets zegt over de weerzin tegen de ZEDES bij de bevolking.

Meer respect voor arbeiders

Nauwelijks een paar dagen later maakte het parlement een einde aan de wet op arbeidscontracten per uur. Sinds 2014 konden werkgevers arbeiders niet alleen met dagcontracten aanwerven, zoals wij die kennen, maar zelfs met contracten per uur. Die extreme vorm van flexibilisering had uiteraard zware gevolgen voor de individuele werknemer die in steeds grotere onzekerheid terechtkwam. Werkgevers vervingen steeds meer vaste jobs door die extreem flexibele en tijdelijke arbeidscontracten. Dat had dan weer een invloed op de vakbondsorganisatie in bedrijven, die bijzonder moeilijk werd met een leger van uurloners in de fabriek. De drie vakbonden in Honduras voerden hier al acht jaar strijd tegen, maar de werkgevers – die aan de touwtjes trokken tijdens de legislaturen van JOH – gaven nooit toe. Dat de regering-Castro een belangrijke arbeidshervorming doorvoert die tegemoetkomt aan een vakbondseis is ongezien in de recente geschiedenis van het land.

La lucha continua

Er zijn zeker ook kanttekeningen te maken bij het beleid van de eerste maanden. De organisaties waarmee FOS samenwerkt en andere middenveldorganisaties zien enkele zorgwekkende tendensen, zoals de vriendjespolitiek bij politieke benoemingen, een onsamenhangend buitenlandbeleid, het uitblijven van verbeteringen in de gezondheidszorg en weinig respons op de eisen van de vrouwenbeweging. Wat die laatste twee thema’s betreft, mogen we niet vergeten dat de regering-Castro nog niet zo lang aan de macht is en ze al een zware interne crisis heeft doorgemaakt. Maar het uitleveren van JOH, het afschaffen van de ZEDES en het vernietigen van de uurcontracten zijn wel belangrijke overwinningen van de sociale bewegingen en duiden op politieke wil (bij delen) van de regering om een ander, socialer beleid te gaan voeren. Die sociale bewegingen zullen hun stem luid moeten laten horen, zodat de druk op de regering groot blijft, én om duidelijk te maken aan de werkgevers en rechtse partijen in het parlement dat de roep om verandering groot blijft.

Uitkijken naar meer hervormingen onder Xiomara Castro

Als het ongenoegen van de werkgevers en het leger verder groeit, kan het overleven van de regering-Castro in het gedrang komen. Door haar relatief grote populariteit bij de bevolking, de steun van het middenveld en vakbonden dankzij de eerste hervormingen, en de steun vanuit de VS zit ze voorlopig nog stevig in het zadel. Hopelijk zal ze die macht aanwenden om de positieve tendensen te versterken en andere broodnodige hervormingen door te voeren. Het installeren van een anticorruptiecommissie in samenwerking met de Verenigde Naties zal daarbij een belangrijke stap zijn.

Auteur: Jasper Rommel