Feministische netwerken creëren veilige toegang tot abortus

Mag de vrijheid om zelf over je lichaam te beslissen, afhangen van je financiële middelen? Nee. Daarom organiseren feministen in Peru zich in een netwerk dat vrouwen toegang geeft tot een veilige en gratis abortus. Onze collega Sandra De la Cruz Elescano legt uit hoe dat in zijn werk gaat.

Sandra, waarom is de strijd voor legale, veilige en gratis abortus in Peru belangrijk?

Sandra: Omdat de vrouwen in Peru geen recht hebben op abortus en daarom ongelukkig zijn als moeders tegen hun wil. Het is voor arme vrouwen een grote uitdaging om kinderen een waardig leven te bieden in Peru. Het is dus een vorm van discriminatie tegen de arme meerderheid van vrouwen, die riskeren hun leven te verliezen in clandestiene abortuscentra.

Abortus is dus niet toegelaten in Peru? Of wel onder bepaalde voorwaarden?

Sandra: Enkel therapeutische abortus, wanneer het leven of de gezondheid van de moeder in gevaar is, is toegelaten sinds 1924. Maar dat werd meer dan 90 jaar lang nauwelijks toegepast, bij gebrek aan een protocol voor de gezondheidsdiensten. Duizenden vrouwen zagen hun recht op therapeutische abortus daarom beperkt, en verloren hun leven of hun gezondheid. Die beperkingen bestaan tot op heden, wegens bureaucratische hinderpalen, gewetensbezwaren van het medisch personeel, de onverschilligheid van de staat en het verzet van de anti-abortusbeweging. De conservatieve krachten beweren dat het leven en de gezondheid van de vrouw steeds kunnen gevrijwaard worden bij een verderzetting van de zwangerschap. Als het leven van de moeder niet in gevaar is, is abortus verboden, ook bij verkrachting of misvorming van de foetus.

Neemt de regering of het parlement initiatieven om abortus te legaliseren?

Sandra: In 2015 was er een burgerinitiatief met meer dan 60.000 handtekeningen om abortus toe te laten bij verkrachting. Maar dat werd in twee parlementscommissies verticaal geklasseerd en bereikte zelfs nooit de plenaire zitting. Onder president Humala (2011-2016, nvdr) zette de regering voorzichtige stappen, zonder resultaat. Eind vorig jaar heeft parlementslid Ruth Luque een nieuw wetsvoorstel ingediend voor legalisering bij verkrachting, maar dat maakt even weinig kans in het huidig parlement. Van de regeringspartij Peru Libre valt er niks te verwachten. Die beweert links te zijn en voor het volk, maar is eigenlijk conservatief en patriarchaal. De partij bestaat voor een groot deel uit leerkrachten, die erg machistisch zijn en tegen seksuele opvoeding op school. Een tragedie voor de kinderen.

Nemen de feministische organisaties initiatieven voor de legalisering van abortus?

Sandra: Op dit moment niet, maar ze steunen wel het wetsvoorstel van Luque. De feministische beweging is verdeeld en verzwakt. De pro-abortusbeweging is in de minderheid, tegenover het oprukkende extreemrechts. Daarom kiezen de feministen voor een andere strategie, namelijk het begeleiden van vrouwen die een abortus wensen.

Waarom staat Peru minder ver dan de buurlanden in de legalisering van abortus?

Sandra: Omdat de samenleving hier anders is, erg ongelijk, erg racistisch. Het povere onderwijs helpt evenmin. Abortus wordt niet als een recht gezien. Er heerst een extreem individualistische cultuur. Elke vrouw moet maar zien hoe ze een clandestiene abortus kan betalen. Het neoliberalisme weerspiegelt zich niet alleen in de economie, op alle vlakken moet het individu maar zijn plan zien te trekken. Peru is bovendien veel conservatiever en godsdienstiger dan de buurlanden. De kerken bepalen wat er zich afspeelt in het gezinsleven.

Welke conservatieve strekkingen verzetten zich tegen het recht op abortus?

Sandra: Alle rechtse krachten, van liberaal tot fascistisch rechts. Maar ook een belangrijk deel van links, dat abortus net als andere vrouwenrechten als secundair beschouwt. Samen maken die partijen meer dan 80% van het parlement uit. Nochtans heeft Peru de hoogste cijfers van het continent qua seksueel geweld tegen vrouwen en meisjes. Dus zou dit een prioriteit moeten zijn, maar dat is het niet, ook niet voor links. De eerdergenoemde partijen hebben een alliantie gesloten met de kerkelijke (vooral protestantse) hiërarchie. Die zijn economisch erg machtig. Ze controleren vastgoed, scholen, universiteiten, apotheken, enz. Ze kunnen een massa op de been brengen, bijvoorbeeld met de beweging Con Mis Hijos No Te Metas (Bemoei je niet met mijn kinderen, nvdr). Ze bevestigen de genderstereotypen en zijn tegen seksuele opvoeding. Dat is enkel een taak voor de ouders, vinden ze, niet voor de school of de maatschappij.

Welke strategieën en argumenten hanteren de conservatieve krachten?

Sandra: Hun argument is dat het menselijk leven goddelijk is. Enkel God mag leven schenken of ontnemen. De rol van elke vrouw is moeder zijn, ook tegen haar wil. Een patriarchale visie. Ze beschikken over veel geld voor diverse strategieën, in alliantie met de regering, het parlement en de massamedia.

Hoe kan men zich verzetten tegen die conservatieve krachten?

Sandra: Het middenveld moet die strijd voeren, samen met organisaties die opkomen voor vrouwenrechten. Ze konden verhinderen dat de overheid de vrouwenrechten nog meer terugschroefde. Maar de feministische en progressieve beweging is verzwakt, dus is hun reactie niet massaal. Links beweert net als rechts dat het feminisme de maatschappij verdeelt tussen “brave vrouwen” en “stoute mannen”.

Bestaan er cijfers over abortus in Peru?

Sandra: Officiële cijfers zijn er niet, want abortus is illegaal. Maar een onderzoek in 2006 schat het aantal op 350.000 per jaar, dus zo’n 1.000 per dag. Dat strookt met de cijfers van de Wereldgezondheidsorganisatie, die zegt dat wereldwijd 30% van alle zwangerschappen op abortus uitdraait.

Waarom ligt dat aantal zo hoog in Peru?

Sandra: Omdat er geen seksuele opvoeding is op school, en het thema thuis taboe is. Dus is er een gebrek aan vorming. Jongeren beginnen hun seksualiteit zonder kennis, zonder toegang tot voorbehoedsmiddelen, met allerlei beperkingen. Conservatieve krachten willen niet dat de overheid tussenkomt en slaagden er bijvoorbeeld lang in om de gratis morning-afterpil te verbieden in staatsapotheken, want die zou abortief zijn. Daar komt het seksueel geweld bij, dat nog toenam tijdens de covid-pandemie, met massale verkrachtingen van meisjes. Vrouwen aborteren omdat hun financiële situatie en het gebrek aan basisdiensten hen niet toelaten om thuis nog een mondje meer te voeden en een waardig leven te bieden.

Wie zoekt vooral toegang tot abortus in Peru?

Sandra: Vrouwen van alle sociale klassen. Wie rijk is, kan dat veilig doen in een dure privé-kliniek. Maar wie arm is, moet zijn toevlucht zoeken tot een clandestiene en gevaarlijke abortus.

In welke omstandigheden vindt zo’n clandestiene abortus plaats?

Sandra: Het aanbod is divers. Op veel muren en straatpalen vindt je stickers met “onregelmatige menstruatie?” plus een telefoonnummer. Door te bellen, kan je terecht op een clandestiene plek. Je neemt een enorm risico, want je hebt geen enkele garantie wie jou zal behandelen, met welke werktuigen. Een andere methode zijn pillen, zoals misoprostol, maar er circuleren veel vervalste pillen. De eeuwenoude kennis bij inheemse gemeenschappen werkt vaak wel. Maar sommige vrouwen gebruiken nog altijd breinaalden.

Welke positie neemt het medisch personeel in?

Sandra: De meerderheid is conservatief, door hun opleiding. Ze beschouwen het moederschap als een plicht. Ze criminaliseren abortus door politie of rechter te spelen. Wanneer ze vermoeden dat een vrouw wegens poging tot abortus in het ziekenhuis belandt, wordt die bedreigd en belaagd. Onlangs was er nog een vrouw die zelfmoord pleegde door uit het venster van een ziekenhuis te springen, nadat een geneesheer haar gewaarschuwd had dat de politie haar zou arresteren. Bovendien roept veel medisch personeel gewetensbezwaren in om geen therapeutische abortus toe te passen. Gelukkig zijn er schaarse uitzonderingen die wel bondgenoot zijn.

Je vermeldde dat feministen vrouwen ondersteunen bij hun zoektocht naar een abortus?

Sandra: Doorheen de geschiedenis hebben andere vrouwen, familieleden, vriendinnen of buren dat altijd al gedaan, terwijl de overheid en de maatschappij onverschillig bleef. De feministische beweging heeft dat versterkt als strategie in de strijd voor de autonomie van de vrouwen. Overal in Latijns-Amerika bestaan dergelijke netwerken, met feministische vrijwilligers die daarvoor opgeleid en voorbereid zijn. In Peru zijn dat onder andere Serena Morena, Justicia Verde, Línea Aborto Seguro, Red Compromiso, enz. Ze bezorgen bijvoorbeeld correcte informatie over veilige methodes, zoals het gebruik van misoprostol. Vrouwen vinden daarmee een veilige, solidaire en gratis toegang tot abortus, in tegenstelling tot de clandestiene abortuscentra die enkel op winstbejag uit zijn. Het is een vorm van sociale rechtvaardigheid.

Heb je zelf met een dergelijke organisatie gewerkt?

Sandra: Ik heb jarenlang vrouwen geïnformeerd en begeleid, onder wie studentes en vakbondsvrouwen. Binnen mijn politieke beweging Foro Juvenil de Izquierda doen we dat samen met het collectief Serena Morena.

Houdt dat gevaren in voor jou en andere feministen?

Sandra: Ja, want als je vrouwen begeleidt bij een illegale abortus, riskeer je een celstraf van 1 tot 5 jaar. Daarom doe ik dat enkel met vrouwen uit mijn vertrouwenskring, of met vrouwen die door familie of goede vriendinnen worden doorverwezen. Je moet goed oppassen dat je niet in de val trapt van de anti-abortusbeweging. Op het verspreiden van informatie staat sowieso geen straf. Dat kan dus.

Zijn er al feministen vervolgd wegens hun betrokkenheid bij een abortus?

Sandra: De wet bepaalt straffen voor illegale abortus, van 50 dagen gemeenschapswerk tot 2 jaar cel. Maar ik heb geen weet van vrouwen die effectief in de cel zijn beland, zoals in El Salvador wél gebeurt. De wet wil vooral vrouwen afschrikken en criminaliseren. Ze dwingt hen tot een individuele keuze voor een onveilig abortuslab. Het valt trouwens op dat die centra, net als de dure privé-klinieken, nooit worden lastiggevallen door de overheid. Ze zijn nochtans makkelijk te vinden.

Wat kan je een vrouw aanbevelen die een abortus wil in Peru?

Sandra: Voor de vrouwen met een goede scholing en werk, met veel contacten en een sociaal netwerk, is er geen probleem. Maar wel voor arme vrouwen, die vaak hun familie en de buurt tegen zich krijgen wanneer ze een abortus wensen, en daarom hun zwangerschap ongewenst verderzetten. Het is niet makkelijk om die geïsoleerde vrouwen te bereiken. Via sociale media kan je hulp zoeken. Internet bevat meerdere handleidingen voor een veilige abortus. Met Serena Morena hebben we bvb. een video. Misoprostol kan je gewoon thuis nemen, tot twaalf weken zwangerschap. Maar dat vind je niet zo makkelijk. Veel apotheken willen het niet verkopen, of enkel met medisch voorschrift en aan een erg hoge prijs.

Hoe kunnen feministen en sympathisanten in België de strijd voor abortus steunen?

Sandra: Dat is niet eenvoudig, maar pressie via sociale media kan helpen. Ze kunnen contact opnemen en allianties sluiten met feministische organisaties in Peru. Ze kunnen ons ook vertellen hoe die rechten in België na een lange strijd verworven werden.

Nog een laatste boodschap?

Sandra: Het recht op abortus is de enige weg naar een waardig leven met kansen voor alle vrouwen. We moeten een collectieve overwinning afdwingen tegen de lucratieve privé-business van abortus in Peru.

Over Sandra

Sandra De la Cruz Elescano volgt het FOS-programma in Bolivia op sinds oktober 2021. Ze is actief binnen de politieke beweging Foro Juvenil de Izquierda, die samenwerkt met het feministisch collectief Serena Morena voor de toegang van vrouwen tot abortus.

Auteur: Felix De Witte