Vredesakkoord in Oost-Congo op til? En hoe geloofwaardig is dit?
30 Apr 2025
3 minuten
De situatie in Oost-Congo is opnieuw uiterst gespannen. De rebellenbeweging M23 verovert steeds meer grondgebied, Rwanda en andere buurlanden spelen een dubieuze rol, en miljoenen Congolezen zijn op de vlucht. Intussen mengen buitenlandse machten zoals de Verenigde Staten zich steeds actiever in het conflict, vooral uit economische belangen rond de rijkdom aan grondstoffen. 11.11.11-Congo-expert Eva Demaré legt uit.
Waarom wordt er opnieuw gevochten in Oost-Congo?
Eind januari viel de miljoenenstad Goma in Oost-Congo in handen van de door Rwanda gesteunde M23-rebellen en later Bukavu, provinciehoofdstad van Zuid-Kivu. Die regio zit boordevol waardevolle grondstoffen zoals coltan, goud en kobalt. De Congolese regering verliest terrein, honderdduizenden mensen zijn op de vlucht. Rwanda zegt dat het zijn veiligheid en de Congolese Tutsi-minderheid wil beschermen, maar recente VN-rapporten berichten over een grootschalige smokkel van grondstoffen van Congo naar Rwanda. De strijd gaat dus niet alleen om veiligheid of politiek, maar vooral om controle over deze rijkdommen.
Wat staat er echt op het spel in Congo?
De rijkdom maakt het land dus zowel kwetsbaar als begeerd. Terwijl diplomaten mooie woorden spreken over vrede en samenwerking, draait het achter de schermen vooral om grondstoffenroof en geopolitieke rivaliteit tussen de VS, China en Europa. Zolang buitenlandse machten en Congolese elites hun eigen belangen vooropstellen, en niet die van de bevolking, blijft echte vrede ver weg.
Is er uitzicht op vrede?
Vorige maand startte diplomatieke gesprekken, onder leiding van Qatar en de Verenigde Staten. In Doha ondertekenden Congo en M23 een intentieverklaring, gevolgd door een afspraak tussen de Congolese en Rwandese ministers in Washington om tegen 2 mei een voorlopig vredesakkoord klaar te hebben. Er wordt gesproken over een staakt-het-vuren en uiteraard is dit een hoopvol lichtpunt. Maar veel waarnemers zijn sceptisch: het gaat minder om humanitaire motieven, en vooral om economische belangen. Vooral de VS dringt op een akkoord aan, omdat het Amerikaanse bedrijven nieuwe kansen wil geven in de Congolese mijnbouw, ten koste van China. Ook achter de bemiddeling van Qatar gaan grote investeringen in landbouw en infrastructuur schuil.
Welke rol spelen de Verenigde Staten?
De VS, onder president Trump, ziet Congo vooral als een strategische grondstoffenkraan. Achter de schermen hebben Amerikaanse diplomaten stevig druk uitgeoefend om vrede te forceren. Dit omdat bedrijven uit de VS contracten willen binnenhalen voor het delven van kobalt, koper en coltan. Er wordt zelfs gewerkt aan een deal waarbij Amerikaanse privébedrijven de grondstofgebieden zouden "beveiligen". Dit betekent mogelijk nóg meer dubieuze invloed in de regio.
Hoe moet het nu verder?
De M23-rebellen houden nog steeds de controle over Goma en Bukavu. Ze hebben er een parallel bestuur opgezet dat de autoriteit van de regering in Kinshasa ondermijnt. De bevolking is grotendeels afgesloten van de buitenwereld en de grens oversteken is moeilijk en gevaarlijk. Banken blijven gesloten en er is een nijpend tekort aan basisproducten zoals voedsel en medicijnen. Burgerrechten en vrijheden worden zwaar beknot. Officiële gevangenissen ontbreken en zogenaamde rechtspraak gebeurt op straat, wat leidt tot een klimaat van angst.
Toch blijven enkele organisaties ter plaatse actief, zoals Caritas en Artsen Zonder Grenzen. Zij dringen aan op de onmiddellijke heropening van de luchthaven van Goma, om humanitaire hulp vlotter tot bij de bevolking te krijgen. Ook het Congolese middenveld en de kerk blijven zich inzetten voor een duurzame vredesdialoog, onder meer via initiatieven als “Le Pacte Social”.
Een vredesdeal sluiten zal niet mogelijk zijn zonder de betrokkenheid van alle Congolese partijen. Er moet ruimte komen voor een échte Congolese stem. Duurzame oplossingen kunnen niet van buitenaf worden opgelegd, noch opgelegd worden door politieke of militaire elites. Alleen wanneer de bevolking wordt gehoord en betrokken, kan er hoop groeien op een toekomst zonder geweld.
