Vijf vragen voor verandering: transitie-expert Vanya Verschoore

Waarom is een rechtvaardige klimaattransitie zo belangrijk?

De uitdaging is duidelijk: klimaatneutraal worden. Sowieso zullen er drastische beslissingen genomen worden met een enorme impact op de samenleving. Er is geen toekomst voor vervuilende sectoren en bijhorende jobs. Een transitie stelt nu al publieke overheidsuitgaven in vraag. Een klimaataanpak die nog meer druk legt bij de mensen die vandaag al het minste macht hebben, de mensen die zelf weinig aan klimaatverandering kunnen doen, is oneerlijk. Zij moeten wél iets te zeggen hebben over de omslag.

De sterkte van een rechtvaardig verhaal, een ‘just transition’, is dat dit euvel wordt aangepakt. Reset.vlaanderen pleit daarom voor een versnelde transitie waarbij iedereen betrokken is.

Wat is de rol van het middenveld bij zo’n just transition?

Overheden hebben vandaag weinig oog voor het middenveld. Bij heel wat nationale discussies over klimaat en economie, denk aan mobiliteit en industrie, zijn werkgevers nauw betrokken. Intussen hebben arbeiders en hun gemeenschappen vaak minder toegang tot een zitje rond de tafel.

Maar het middenveld vertegenwoordigt net diverse doelgroepen die geen toegang hebben tot het beleid. Net daardoor zijn vakbonden, ngo’s en andere organisaties de gesprekspartners bij uitstek. Ze weten wat klimaatverandering betekent voor hun leden, maar ook wat de effecten zijn van asociaal klimaatbeleid. Bewustwording, agendasetting en ambities moeten bovendien van onderuit komen. Een transitie die rechtvaardig is, vereist dus een betrokken middenveld.

Dat beseft het middenveld zelf. De milieubeweging begrijpt dat ze niet zonder de fabrieksarbeiders kan. En ook vakbonden begrijpen dat wie niet tot hun ledenbestand hoort, legitieme bedenkingen kan maken over arbeid en milieu. Dat besef groeit lokaal en internationaal. Maar ook tussen die niveaus zijn soms tegengestelde belangen. De Poolse arbeidersbeweging wil jobs in vervuilende industrie behouden, maar hun Europese koepel niet. Maar ook tussen die tegenstelling groeit vandaag toenadering.

Is een rechtvaardige transitie economisch haalbaar?

Klimaatverandering en de transitie die nodig is om ermee om te gaan, mag je niet verengen tot een technische economische discussie binnen ons huidig systeemdenken. Het groeimodel van vandaag valt niet te verzoenen met onze aarde. We moeten evolueren naar een ander systeem met respect voor de limieten van onze planeet. Het is een van de speerpunten van reset.vlaanderen.

Werkgevers zijn trouwens zelf enthousiast zijn over het verbinden van sociale rechtvaardigheid aan de klimaattransitie. Toch is het opletten dat zo’n uitspraken geen doekje voor het bloeden worden.

Kan een klimaattransitie voldoende inclusief zijn?

Als het koppelen van een sociale transitie aan een klimaattransitie de doelstelling is, dan zeker. De term just transition is net ontstaan uit die behoefte om klimaatbeleid anders te bekijken dan louter economisch. Het gaat over machtsverhoudingen en ongelijkheden. Gendergelijkheid is daar bijvoorbeeld ook een onderdeel van.

Is het middenveld vandaag betrokken bij het klimaatbeleid?

Op internationaal beleidsniveau zijn er heel wat middenveldorganisaties betrokken. Tal van koepelorganisaties van milieuverenigingen, maar ook vakbondskoepels. Tijdens de COP26, de klimaattop in Glasgow, zullen ook Belgische middenveldorganisaties aanwezig zijn. Tijdens het klimaatakkoord van Parijs speelde het middenveld ook een rol. Maar ook nationaal, als het over de toepassing van akkoorden gaat, slagen middenveldorganisaties erin om een rol als waakhond op te nemen.