Interview: ‘Zonder eerlijke verkiezingen wordt 2021 een jaar van verzet’

Wat brengt de toekomst voor de jeugd in Bolivia? We vroegen het aan LGBT+-activist Moira Rimassa.

Moira Rimassa is technisch coördinator van de Boliviaanse organisatie Colectivo Rebeldía. Die feministische gezondheidsorganisatie gaat de strijd aan met tienerzwangerschappen en doet dat door jongeren bewust te maken van de wereld waarin ze leven.

In de aanloop naar de staatsgreep in 2019, overspoelde een plotse golf van conservatieve en fundamentalistische ideeën het land. Figuren als Camacho zetten een aanval in op rechten van vrouwen en de inheemse bevolking. Maar heel wat jongeren weigerden hierin mee te gaan en bleven hoopvol naar de toekomst kijken.

Hoe kunnen workshops met jongeren een dam vormen tegen extremistische politici?

“Door je workshops in bredere sociale problemen te kaderen.

De workshops die we organiseren, focussen nooit op één specifiek thema. Zo omvatten bijvoorbeeld onze vormingen over  preventie van tienerzwangerschappen een brede, kritische kijk op de wereld.

Deelnemers moeten hun eigen levensgeschiedenis, hun eigen problemen en leefomstandigheden kaderen. Een tienerzwangerschap is geen individueel probleem, maar kadert in een systeem. En in Bolivia is dat een neokoloniaal en patriarchaal systeem dat tienerzwangerschappen produceert.

Tijdens onze vormingen staan we hierbij stil, concepten als onderdrukking en kapitalisme komen uitvoerig aan bod. Op die manier worden individuele problemen, plots maatschappelijk thema’s. Daarom worden jongeren minder verleid door het fundamentalistische discours en minder snel gemanipuleerd.

Het was dan ook mooi om zien dat jongeren de haatboodschappen, het racisme en het religieuze fundamentalisme de dagen voor en na de staatsgreep verwierpen.”

Intussen bestaat de Boliviaanse regering wel uit figuren die met de helikopter wijwater verspreiden tegen de pandemie of oproepen om gebed als geneesmiddel te gebruiken...

“In de hele regio zien we dezelfde strategie. Conservatieve en anti-mensenrechten groeperingen hanteren dezelfde slogans en gebruiken dezelfde logo’s. Overal en continue lopen ze rond met religieuze symbolen zoals bijbels of het kruisbeeld. Ze richten burgerwachten en verenigingen op die het hetero-normatieve onderwijs wil verdedigen tegen de “genderideologie”. Ze bestempelen het recht op abortus en seks voor het huwelijk als het pure kwaad.

Ze geloven daarnaast in de vrije markt en het neoliberalisme. Terwijl men vroeger vooral zieltjes wou winnen, is men nu uit op politieke macht. Verschillende religieuze strekkingen, zoals de evangelisten, hebben hun agenda dermate gepolitiseerd dat het bijna prioritair is in het verkiezingsdebat. Brazilië is daarvan het beste voorbeeld. Het neoliberalisme heeft gefaald in Latijns-Amerika, daarover bestaat er consensus over partijlijnen en ideologieën heen.

Het neoliberale verhaal verkoopt niet meer dus nu richt men de pijlen op moraal, religie, het gezin …”

Hoe kijk jij, als LGBTI+ en gezondheidsactiviste, als feministe, naar de huidige situatie in Bolivia?

“Tijdens de politieke crisis van eind vorig jaar zagen we reeds een enorme toename van het aantal mensenrechtenschendingen. Feministes en LGBTI+-activisten werden continue belaagd. Op straat werden ze uitgescholden, ze werden bedreigd, de ordetroepen deed ze onnodig stoppen voor controles en ga zo maar door.

De dagen voor en na de staatsgreep werd de stad Santa Cruz 21 dagen belegerd door jongeren die als ware paramilitairen hun vrije gang gingen, onder het goedkeurend oog van de regering en de ordetroepen. Ze controleerden het gedrag en de moraal in de straten. We mochten alleen het huis verlaten om te gaan bidden tot het grote Christusbeeld in de stad.

Sommige LGBTI+ en feministische activisten hebben ook zelf deelgenomen aan de oproer tegen Evo Morales. Ze hebben zelfs de dood van manifestanten door militairen verantwoord en aanvaard. Momenteel zijn er velen die zich daarvoor beschaamd voelen, andere steunen nog steeds het illegale regime van Áñez.”

“De staatsgreep van november 2019 was gewoonweg dramatisch voor mensenrechtenactivisten, want het werd nadien alleen erger. Momenteel hebben extreem-conservatieve groeperingen de macht, dus ze kunnen alle middelen inzetten om dissidenten aan te pakken op een ‘legale’ manier. Op sociale media vinden heuse opsporingsacties plaats. Dissidenten mogen onder het mom van ‘opruiing en landverraad’ enkele jaren de gevangenis in.

Als feministen proberen we ons te verzetten, wat ons vaak bedreigingen en scheldpartijen oplevert. We blijven echter dezelfde mensenrechtenschendingen aanklagen, wat kan je anders doen? De context blijft wel heel moeilijk, zeker in tijden van covid-19. Sommige ngo’s mogen dan wel pleiten voor mensenrechten of seksuele diversiteit, vooral om een indicator af te vinken, maar nadien gedogen of aanvaarden ze wel de transitieregering die zo hard ingaat tegen diezelfde rechten die ze menen te verdedigen.”

Wat is volgens jou de uitweg uit de politieke crisis?

“Dat is een moeilijk vraag. We geloven niet meer dat de regering het zo snel zal afbollen. Ze hebben de staat geïnfiltreerd en politieke zuiveringsprocessen georganiseerd binnen de administratie. Een nieuwe alliantie van sociale organisaties zou zich moeten vormen en op een democratische manier meedingen naar de politieke macht. Om dan opnieuw sociale en economische stabiliteit te brengen, om opnieuw een open en vrij debat te kunnen hebben zonder risico’s.

We voorzien verschillende scenario’s. Het is van fundamenteel belang dat de sociale organisaties een sterk antwoord kunnen bieden, ook via electorale weg. Op korte termijn hebben we zo snel mogelijk verkiezingen nodig want er dreigt een heus conflict los te barsten, ook verdiept door de zware economische crisis die we nu en later doormaken.”

Sommigen spreken over een 'perfecte storm' omdat meerdere crisissen elkaar versterken. Bolivia maakte dit al vaker mee. Wat was toen de impact op vrouwen?

“Tijdens de dictatuur van Banzer vochten de feministen mee voor de terugkeer naar de democratie. Ze hadden een voorname rol toen de hongerstakingen van start gingen in de mijnbouwsector. De vrouwen in die sector waren de eerste die actie ondernamen. En die acties kregen nadien een vervolg in andere sectoren van de maatschappij.

Nadien hamerde men vooral op de ongelijkheid. Vrouwen eisten hun plaats op in de maatschappij, in het bestuur van de sociale organisaties, in politieke partijen en zo kwam men uiteindelijk tot een vrouwenquotum. Elke verkiezingslijst van elke politieke partij moest bestaan uit 30% vrouwen. Langzaamaan schoof het eisenpakket op richting meer specifieke thema’s die vrouwen hard treffen, zoals het recht op integrale, en seksuele en reproductieve gezondheid of geweld tegen vrouwen.

De laatste 15 jaar, tijdens de regeringen Morales, zagen we in feite het meeste vooruitgang. De erkenning van culturele diversiteit, het verbod op discriminatie en racisme, straffere wetten voor geweld tegen vrouwen en politieke pariteit. Alle Boliviaanse crisissen droegen het gezicht van de vrouw. Zij waren het eerste slachtoffer, zij vormden ook de eerste haarden van verzet.”

Hoe organiseerden ze zich dan?

“De laatste 20 jaar waren het vooral de boerenvakbonden, zowel van de nieuwkomersgemeenschappen (‘interculturales’) als van de vrouwenbeweging Bartolina Sisa, die een belangrijke rol hebben gespeeld. Die twee organisaties waren van fundamenteel belang voor de partij van Evo Morales (MAS) en het ‘proceso de cambio’, het veranderingsproces. Vakbondscentrale COB en zijn lidvakbonden zijn volgens ons dan weer behoorlijk zwak. De sterk georganiseerde wijkcomités in de steden zijn evenzeer heel belangrijk, en veel van die comités worden geleid of bestuurd door vrouwen.”

Hoe reageert het middenveld nu in vergelijking met vroeger?

“Jammer genoeg is het moeilijk een tegenmacht op te bouwen en allianties te smeden in tijden van de pandemie. Het Boliviaanse proces voor meer rechten werd steeds geleid door inheemse krachten. En het is niet eenvoudig om iedereen terug samen te brengen, zeker niet na de diepe kloof in het middenveld als gevolg van de staatsgreep. Toch moet gezegd dat er interessante processen lopen, het valt op dat jongeren écht wel een sterk leiderschap opnemen.”

Tenslotte, hoe kijk jij naar 2021?

“Dat is een zeer moeilijke vraag. En het antwoord hangt van de vraag of men erin zal slagen om enige institutionaliteit terug te brengen. De instituties daverden op hun grondvesten eind vorig jaar. De grondwet, de scheiding der machten, de verdeling van bevoegdheden… niemand kan vandaag nog rekenen op dergelijke institutionele zekerheden.

De MAS-partij zal, gezien de peilingen, terug aan de macht komen en zowel in de kamer als senaat veruit de grootste fractie zijn. Indien er geen vrije en transparante verkiezingen plaatsvinden, dan wordt 2021 een jaar van verzet en strijd.”

Auteur: David Verstockt