Europees protest tegen Saudische wapentrafikant

De Europese wapenexport gaat al jaren in stijgende lijn. Die wapens komen terecht in allerlei bloedige conflicten, van Jemen en Libië tot Mexico. Nochtans zijn de Europese en internationale wapenexportregels duidelijk: als het risico bestaat dat wapens worden ingezet in conflictzones of gebruikt worden voor schendingen van het humanitair recht, dan mogen ze niet geëxporteerd worden. Weinig internationale regels worden echter zo veelvuldig met de voeten getreden als die rond wapenexportcontrole.

Saudi-Arabië is daarbij niet de enige problematische bestemming van Europese wapens, maar wel de meest in het oog springende. Niet alleen is de omvang van de wapenstroom naar het Saudisch regime gigantisch, Europese wapens worden op ongezien grote schaal gebruikt voor schendingen van het internationaal humanitair recht. Dat heeft tragische consequenties. Volgens de Verenigde Naties is de oorlog in Jemen de ergste humanitaire crisis ter wereld. De oorlog maakte al meer dan 100.000 slachtoffers en joeg ruim drie miljoen mensen op de vlucht. Bovendien bedreigt de Saudische zeeblokkade meer dan 10 miljoen mensen met de hongerdood. 

Maar het verzet tegen deze wapenexport groeit en kent succes. Door een combinatie van publiek protest, burgeronderzoek en juridische actie dwingen campagnegroepen Europese overheden om de wapenexport naar de oorlog in Jemen te beperken of zelfs te stoppen. De doortocht van wapentrafikant Bahri Yanbu is daarbij een hefboom: elke keer opnieuw trachten mensen te voorkomen dat het schip met wapens kan worden geladen.

Antwerpen uitvoerhaven voor wapens

Bahri is de nationale scheepvaartmaatschappij van Saudi-Arabië. Ze staat wereldwijd bekend voor het transport van wapens voor gebruik in de oorlog in Jemen. In mei vorig jaar wist Vredesactie te achterhalen dat de Bahri Yanbu minstens zes containers munitie kwam oppikken in de Antwerpse haven. Het ging onder meer om munitie van FN Herstal met een ontvlambaar 12,7 mm kaliber. Dat is een zwaar kaliber dat door bepantsering heen kan dringen en dat gebruikt wordt voor zware machinegeweren. Niet voor de sportschutter dus, maar uitsluitend voor militair gebruik. 

Kort daarna bleek uit onderzoek van Le Soir en Knack dat de Bahri schepen in 2018 en 2019 in de Antwerpse haven voor maar liefst 53 ton aan explosieven en munitie met bestemming Saudi-Arabië oplaadden. In die periode deden Bahri schepen negen maal de haven van Antwerpen aan. In acht van die negen gevallen werden munitie en explosieven geladen of waren die al aan boord. Amnesty International rekende uit dat Bahri sinds 2015 voor 360 miljoen euro aan Amerikaans militair materiaal verscheepte naar Saudi-Arabië. Die gegevens tonen de cruciale rol die de Bahri boten spelen in de bevoorrading van het Saudische leger.

#NietInOnzeHaven

Half januari dit jaar blijkt dat de Bahri Yanbu opnieuw op weg is naar Antwerpen. Via een procedure in kort geding probeert Vredesactie de doorvoer van militair materieel te stoppen, maar dat is tevergeefs. We oefenen druk uit op verantwoordelijke beleidsmakers. In de laatste week van januari worden in de gemeenteraden van Beveren en Antwerpen en in het Vlaams Parlement kritische vragen gesteld. “Gelet op informatie uit het recente verleden op basis van onderzoek door Vredesactie, lijkt het waarschijnlijk dat dit schip opnieuw militair materieel met bestemming Saudi-Arabië aan boord zal hebben. Gaan u en de dienst Controle Strategische Goederen concrete stappen ondernemen naar aanleiding van de komende aankomst door de Bahri Yanbu, en welke?”, vraagt de oppositie. Minister-president Jan Jambon antwoordt dat zijn administratie de situatie onderzoekt.

Op één februari, enkele dagen voor de geplande komst, voeren vijftig burgerinspecteurs actie aan dok 1227 van Katoen Natie. Later die dag blijkt dat Vredesactie haar slag thuis haalt: Katoen Natie bevestigt aan Gazet van Antwerpen dat de Bahri Yanbu de haven van Antwerpen links laat liggen. Dat wordt de dag daarna bevestigd door Unamar, de scheepsagent van Bahri in België. Unamar geeft ook toe dat er druk is geweest vanuit de Vlaamse overheid om niet aan te meren omwille van de wapens die zich al aan boord bevinden. “Men heeft druk op ons gelegd. [Er werd gedreigd] met monsterboetes of gevangenisstraffen als we het schip laten doorkomen”, stelt de CEO van Unamar op TV Oost.

Aanhoudend protest in de rechtbank, op straat en in het parlement zorgen er uiteindelijk voor dat de Saudische wapentrafikant niet kan aanmeren in Antwerpen. En dat is nog maar het startschot voor twee weken actievoeren in heel Europa.

De tocht van het schip van de schande

De volgende stop op de route van de Bahri Yanbu is Tilbury in het Verenigd Koninkrijk. In de haven van Tilbury wordt prompt een actie georganiseerd. Actievoerders hangen in navolging van de actie in Antwerpen een banner op met “No weapons beyond this point”. De advocaten van Campaign Against Arms Trade sturen een juridische vraag naar de Britse overheid: is dit wapentransport wel in lijn met de uitspraak van het Britse Hof van Beroep dat vorig jaar oordeelde dat de wapenexport naar Saudi-Arabië onwettig is? De Bahri Yanbu blijft urenlang ronddobberen in de Noordzee, vóór het in het holst van de nacht toch nog kort aanmeert in het Verenigd Koninkrijk. “Saudi ship ‘carrying weapons’ docks secretly in UK under cover of darkness”, kopt een Britse krant.

Ook in de havens van Cherbourg (Frankrijk) en Bilbao (Spanje) protesteren actievoerders en vakbonden tegen de komst van de Bahri Yanbu. In de haven van Genua (Italië) richten dokwerkers samen met vredesactivisten vanaf 7 uur ‘s ochtends een stakingspiket op om te voorkomen dat er wapens worden geladen. Genuese dokwerkers houden het reilen en zeilen rond de Bahri Yanbu nauwlettend in de gaten. Ze stellen dat ze niet medeplichtig willen zijn aan oorlog en dat ze weigeren om de Bahri Yanbu in te laden. In al deze landen weerklinkt dezelfde boodschap: #NietInOnzeHaven, #PasDansMonPort, #NonNelNostroPorto.

De Bahri Yanbu is in vele havens niet langer welkom, maar de wapenexport naar Saudi-Arabië gaat voort. De Waalse overheid kondigde onlangs aan dat ze opnieuw vergunningen zal verlenen voor wapens bestemd voor de Saudische Nationale Garde. Dat is een stap terug. Na de moord op de kritische journalist Khashoggi beloofde de Waalse regering immers geen enkele nieuwe vergunning te verlenen. Meer dan ooit zijn juridische acties en actief verzet noodzakelijk. 

Op 25 maart duurt de oorlog in Jemen vijf jaar. Over heel Europa worden opnieuw acties gepland tegen de wapenexport naar de door Saudi-Arabië geleide coalitie. Ook via juridische weg worden de wapenexportvergunningen aangevochten.

Wapenexport aanpakken

De wapenexport naar Saudi-Arabië is slechts het topje van de ijsberg. Europese wapens vinden hun weg naar conflicten over de hele wereld. Europa houdt zo oorlog mee in stand. Overheden passen de bestaande Europese en internationale regels rond wapenuitvoer nauwelijks toe maar laten economische en politieke motieven primeren. Samen met onze Europese partners proberen we met de campagne Ik Stop Wapenhandel regeringen te dwingen om de exportregels te respecteren en strikt toe te passen. Willen we oorlog voorkomen, dan moeten we wapenhandel stoppen.