Wat is zorgplicht?

Vind jij het ook belangrijk dat je je als consument niet steeds moet afvragen of de producten die je aankoopt wel in faire omstandigheden zijn gemaakt, met respect voor mens, milieu en waardig werk?

Dat kan via ambitieuze zorgplichtwetgeving die de verantwoordelijkheid van bedrijven duidelijk vastlegt.

• Zorgplicht = zorgvuldigheidsplicht + herstelplicht.
  Zorgplicht is een nieuw woord dat de combinatie maakt van de “plicht tot zorgvuldigheid” (of “due diligence” in het Engels) en de “plicht tot herstel”. Zorgplicht houdt dus voor bedrijven zowel een  plicht in om na te gaan of er in hun waardeketen geen mensenrechtenschendingen plaatsvinden, als een plicht om de slachtoffers van die schendingen herstel aan te bieden. Een zorgplichtwet biedt slachtoffers de mogelijkheid om een bedrijf in het land van herkomst ter verantwoording te roepen en compensatie te vragen voor geleden schade.
• Zorgplicht geldt zowel voor de mensenrechten, inclusief de arbeidsrechten als voor de internationale milieunormen.
• De verantwoordelijkheid die de zorgplichtwet oplegt geldt zowel voor de activiteiten van de bedrijven zelf, als van hun dochterondernemingen  en de bedrijven die ze controleren via investeringen. 
• Zorgplicht geldt voor de gehele waardeketen, dat wil zeggen niet alleen voor de aanvoer, maar ook voor de afzet. Bedrijven moeten dus ook verantwoording nemen voor wat er met hun producten gebeurt nadat ze verkocht zijn. Ze moeten er voor zorgen dat die producten niet schadelijk zijn voor mens en milieu en - in het geval van wapens- niet in verkeerde handen vallen.
• Zorgplicht moet proportioneel zijn. De wet moet de verantwoordelijkheid van bedrijven bepalen in verhouding tot de kennis die ze kunnen hebben van schendingen en tot de middelen waarover ze beschikken om eventuele schendingen te voorkomen. De wet moet dus gelden voor alle bedrijven, maar grote bedrijven moeten een grotere verantwoordelijkheid dragen dan kleine. 
• De wet moet herstelplicht opleggen. Bedrijven moeten hun verantwoordelijkheid nemen als voorzorgsmaatregelen onvoldoende zijn gebleken om schade te voorkomen, slachtoffers vergoeden en schade herstellen.
• De wet zorgt er dus ook voor dat slachtoffers toegang krijgen tot de rechter in het herkomstland van bedrijven, schadevergoedingen kunnen eisen, groepsvorderingen kunnen instellen en gratis rechtsbijstand kunnen vragen. De wet maakt het ook mogelijk dat organisaties die opkomen voor mensenrechten, arbeidsrechten en milieubescherming zich namens slachtoffers tot de rechter kunnen wenden. Daarbij komt het aan de bedrijven toe om aan te tonen dat ze er alles toe gedaan hebben om schendingen te voorkomen.
• De wet voorziet ook in een onafhankelijke publieke instantie die handleidingen opstelt, richtlijnen uitvaardigt, er de naleving van controleert, klachten onderzoekt, gebrekkige naleving sanctioneert en zaken aanhangig kan maken bij de rechtbanken.

Waarom nu in actie komen voor een zorgplichtwet?

Terug naar zorgplicht.be

Het is al meer dan tien jaar geleden dat de Verenigde Naties (helaas niet-bindende) richtsnoeren hebben aangenomen die bedrijven moeten verplichten hun verantwoordelijkheid voor de eerbiediging van de mensenrechten na te komen. Het is duidelijk dat er sindsdien weinig vooruitgang is geboekt.

In 2020 zijn onze Belgische en Europese beleidsmakers plots wakker geworden. EU-commissaris Didier Reynders beloofde baanbrekende nieuwe wetgeving die bedrijven aansprakelijk zou stellen voor schendingen van de mensenrechten en van sociale en milieunormen in hun internationale toeleveringsketens.

België liep voorop op Europees niveau, met een wetsvoorstel inzake due diligence dat een jaar geleden in het federale parlement werd ingediend. Hoewel dit voorstel niet perfect is, getuigt het van echte ambitie: het voorziet in de verplichting voor alle bedrijven om de mensenrechten in hun waardeketen te eerbiedigen, maar ook in de mogelijkheid voor slachtoffers om gerechtelijke stappen te ondernemen in geval van niet-naleving.

Twee jaar na de indiening van het wetsvoorstel is er nog maar weinig vooruitgang geboekt. Het wetsvoorstel lijkt te zijn vergeten. De oppositiepartijen hebben het komende Europese initiatief aangegrepen om de besprekingen op nationaal niveau te vertragen.

Na lange voorbereiding diende de Europese Commissie op 23 februari 2022 haar voorstel voor een richtlijn betreffende de zorgplicht van ondernemingen in. Het is een belangrijke stap voorwaarts die een ongekende reikwijdte zou kunnen hebben, maar de tekst vertoont leemten die de ambitie ervan beperken. Het zou slechts voor 1% van de EU-bedrijven gelden. Het is dan ook van belang dat het Europees Parlement en de lidstaten, waaronder België, de tekst in de volgende stadia van het wetgevingsproces versterken.

De Raad nam op 1 december een positie in over de Richtlijn, die verdere afzwakkingen inhield. 

Gelukkig is het Europese proces nog niet voltooid. Het voorstel van Europese richtlijn moet nog besproken en gestemd worden in het Europees Parlement, met een finale stemming eind mei 2023. Daarna onderhandelen de drie Europese instellingen (het Europees Parlement, de Commissie en de Raad) om tot een gemeenschappelijke positie te komen. 

Wij hebben ervoor gekozen onze briefschrijfactie te concentreren op Eerste Minister De Croo en de Vice-eersteministers. We blijven pleiten bij onze Belgische beleidsmakers om hun gewicht in de schaal te leggen voor een ambitieuze zorgplichtwet. 

Terug naar de zorgplicht.be