WTO annuleert 12de Ministerconferentie
Normaal gezien startte op dinsdag 30 november de 12de top van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) in Genève . Op vrijdagavond 26 november werd echter beslist om de bijeenkomst voor onbepaalde tijd uit te stellen. Aanleiding was de ontdekking en verspreiding van de nieuwe Omikronvariant. Gastland Zwitserland sloot meteen haar grenzen voor alle vluchten uit landen waar de variant was opgedoken, waaronder ook België. Met als gevolg dat ook de Europese Commissie niet in Genève zou geraken.
COVID-19 doet belangrijke WTO top over COVID-19 de das om
Hoog op de agenda van de 12de Ministerconferentie stond de aanslepende discussie over de tijdelijke opschorting van patenten op medische hulpmiddelen en vaccins tegen COVID-19. Meer dan honderd lidstaten van de WTO dringen daar al lang op aan, Maar landen met een sterke farmaceutische industrie willen daar niet van weten. Vooral de Europese Unie, Zwitserland, Noorwegen en Groot-Brittannië houden het been stijf.
Een ander belangrijk thema voor de WTO-top was de toekomst van de organisatie die sinds haar ontstaan in 1995 verlamd wordt door een gebrek aan eensgezindheid tussen de lagere en hogere inkomenslanden.
COVID-19 vaccins voor iedereen of winst voor enkelen?
Na de uitbraak van de COVID-19 pandemie zijn er dankzij massale overheidssubsidies op recordtempo vaccins ontwikkeld om het virus te bestrijden. Enkele grote farmaceutische bedrijven maken ondertussen voor miljarden winst, maar de grote meerderheid van de wereldbevolking geraakt niet aan vaccins. De “intellectuele eigendomsrechten” op die vaccins worden door het TRIPS-akkoord van de WTO beschermd. Het akkoord voorziet echter ook in de mogelijkheid om die eigendomsrechten tijdelijk op te schorten, bijvoorbeeld in het geval van een ernstige gezondheidscrisis.
Zuid-Afrika en Indië hebben in oktober 2020 al gevraagd voor zo’n tijdelijke opschorting of “waiver” voor alle medische hulpmiddelen om de pandemie te bestrijden. Zo kunnen ze wereldwijd geproduceerd worden en beschikbaar gesteld. Meer dan 100-landen (van de 164) steunen dit voorstel. Maar de landen waar de grootste farmaceutische bedrijven zich bevinden weigeren hun toestemming te geven. Het is cynisch dat de ontdekking van een nieuwe virusvariant door Zuid-Afrika ertoe leidt dat de WTO-top niet kan doorgaan. De waiver zou volgens voorstanders immers het succes van Omikron en opvolgers inperken. Meer vaccinaties betekent immers niet enkel minder rechtstreekse slachtoffers van de pandemie, maar ook een lagere kans op de ontwikkeling van varianten.
Sinds haar oprichting heeft de WTO eigenlijk nog niet veel successen geboekt
De WTO werd opgericht op 1 januari 2015 na acht jaar van moeizame onderhandelingen. De WTO heeft drie functies: toezien op de uitvoering van de bestaande handelsafspraken, handelsgeschillen beslechten en nieuwe akkoorden onderhandelen. Vooral dat laatste lukt niet goed: sinds haar oprichting heeft de WTO nog maar één nieuw handelsakkoord afgeleverd. Dat heeft vooral te maken met het feit dat de hogere en lagere inkomenslanden het zelden met elkaar eens zijn. De hoge inkomenslanden willen hun producten en diensten kunnen slijten en handelsbeperkingen afbouwen, de lagere inkomenslanden willen hun eigen economie ontwikkelen en ondertussen hun zwakke sectoren met handelsbeperkingen beschermen.
De hogere inkomenslanden gaan hun eigen gang
Gefrustreerd door het gebrek aan vooruitgang hebben de hogere inkomenslanden in 2017 het initiatief genomen om nieuwe onderhandelingen op te starten -over digitale handel, investeringen en diensten- met al de landen die mee willen doen. Daarmee doorbreken ze het principe van de WTO dat beslissingen bij consensus moeten genomen worden en kiezen ze voor plurilaterale beslissingen in plaats van multilaterale. Daarmee zetten ze het voortbestaan van de WTO op het spel. Spijtig genoeg geeft het secretariaat van de WTO logistieke ondersteuning aan deze onderhandelingen, die ingaan tegen haar eigen regels.
Ook de geschillenregeling van de WTO is de laatste jaren vastgelopen. De Verenigde Staten heeft het moeilijk om zich neer te leggen bij de uitspraken van de WTO arbiters en weigert om de benoeming van nieuwe arbiters goed te keuren, waardoor ook deze functie van de WTO is vastgelopen.
Ondertussen hebben de hogere inkomenslanden de hervorming van de WTO op de agenda geplaatst, maar dan wel om de regels aan te passen aan de plurilaterale richting die ze zijn uitgegaan.
Tegelijk blijven de lagere inkomenslanden op hun honger zitten in andere dossiers zoals een regeling voor de visserijsubsidies en de mogelijkheid om met openbare middelen voedselvoorraden aan te houden
Wat nu?
Het zou dus alleszins een spannende top zijn geworden zonder duidelijke vooruitzichten op succes. De vraag is nu of en wanneer de WTO-ministerconferentie dan wel zal kunnen plaatsvinden? Strikt gesproken is dat eigenlijk niet nodig: de Algemene Raad van de WTO, die bestaat uit de ambassadeurs van de lidstaten, heeft tussen de tweejaarlijkse ministerconferentie de volle bevoegdheid om beslissingen te nemen en akkoorden af te sluiten. Maar ministers hebben uiteraard meer politieke manoeuvreerruimte om compromissen te sluiten…
Het enige wat zeker is dat de eis voor een COVID-19 waiver overeind blijft en het protest tegen de halsstarrige houding van de Europese Unie aanhoudt. Tijd verliezen maakt de strijd tegen het virus voor iedereen alleen maar moeilijker, zoals de huidige situatie bevestigt.
Steun de eis voor de COVID-19 waiver
Ook jij kan je steun laten horen voor de COVID-19 waiver. Kom naar de actie op het Luxemburgplein in Brussel (nabij het Europese Parlement) op dinsdag 30 november om 17u. De actie neemt de vorm aan van een rouwstoet. Ter hoogte van het nabijgelegen hoofdkantoor van EFPIA, de Europese federatie van de farmaceutische bedrijven, houdt de stoet halt en worden er toespraken gehouden.
Voor meer informatie: zie het facebookevent Mars voor vaccinrechtvaardigheid.
