Shrinking space: middenveld onder druk
Changemakers zijn mensen die zich actief engageren voor de ander en de samenleving. Changemakers zijn overal. Als individu, groep of sociale beweging en als deel van het middenveld proberen ze maatschappelijke problemen aan te kaarten, stellen ze alternatieven voor en maken ze werk van oplossingen.
De ruimte waarin deze middenveld actoren – de 'civiele maatschappij' – opereren, verkleint echter wereldwijd, een fenomeen dat shrinking space genoemd wordt.
Middenveldorganisaties spelen nochtans een cruciale rol in duurzame ontwikkelingsprocessen. Ze geven waardevolle feedback over de impact van het beleid die correcties en verbeteringen mogelijk maakt. Door de participatie van mensen in de besluitvorming te vergroten, dragen ze bij tot inclusieve en duurzame ontwikkeling, democratische transformatie en goed bestuur. Ze bouwen mee aan een inclusieve en participatieve samenleving.
Mensenrechtenverdedigers, anti-corruptie activisten, kritische journalisten en geëngageerde burgers geven een stem aan de stemlozen in de samenleving, sporen slecht bestuur, onrecht en machtsmisbruik op en klagen het aan. Ze vervullen een publieke controlefunctie, strijden voor het respect van fundamentele rechten voor iedereen en faciliteren een dialoog tussen burgers en beleidsmakers.
Toch wordt vastgesteld dat de relevantie, legitimiteit en geloofwaardigheid van ngo's, mensenrechtenverdedigers, vakbonden en andere sociale bewegingen als maatschappelijke of politieke stem door tegenstanders en bepaalde overheden steeds meer in vraag wordt gesteld. Ze gebruiken veiligheidsargumenten of de strijd tegen vermeende buitenlandse inmenging om het recht op vrijheid van meningsuiting, participatie in het publieke leven en de vrijheid van vereniging en vergadering in te perken.
Veel van deze fenomenen zijn niet nieuw: doorheen de geschiedenis hebben sociale bewegingen en groepen die zich voor hun rechten mobiliseren, vaak te maken gehad met onbegrip en repressie. Wat wel nieuw is, is dat de krimpende ruimte zich vandaag voordoet als een wereldwijde trend en dat bedrijven en overheden steeds gesofisticeerdere manieren gebruiken om die ruimte in te perken.
De krimpende ruimte van het middenveld neemt verschillende vormen aan: van lastercampagnes op sociale media en het terugschroeven van subsidies, betogingen verbieden, de accreditatie van ngo's op internationale conferenties weigeren, tot het vervolgen, folteren of vermoorden van milieu- of mensenrechtenactivisten.
De laatste jaren worden in verschillende landen nieuwe, restrictieve wetgevingen aangenomen die publieke kritiek op overheidsinstellingen criminaliseren en het moeilijker maken om aan beleidsbeïnvloeding te doen, financiering te krijgen of een organisatie te registreren. Eén van de neveneffecten van deze toenemende repressie is de angst en de zelfcensuur die ze creëert bij burgers, wat hen belet hun mening te uiten en onrecht en ongelijkheid aan te kaarten.
Maar ondanks deze moeilijkheden en de enorme persoonlijke risico's zetten middenveld actoren hun werk voort. De moedige gemeenschappen, organisaties, bewegingen en individuen laten zich niet klein krijgen en zetten wereldwijd een tegenoffensief in. Het zijn changemakers, (groepen) mensen die actie ondernemen om hun engagement voor de ander en de samenleving om te zetten in concrete oplossingen voor maatschappelijke problemen. Hiermee dragen ze bij aan de realisatie van de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen (Sustainable Development Goals of SDG's) en de bescherming van mensenrechten.
Dit rapport beschrijft de kracht en het belang van changemakers om de wereld rechtvaardiger en welvarender te maken. Het beschrijft ook hoe de druk op het middenveld om zich minder onafhankelijk en minder kritisch op te stellen, wereldwijd wordt opgevoerd. Tot slot doet dit rapport aanbevelingen voor het Belgische beleid om changemakers beter te ondersteunen en zo mee te strijden tegen de krimpende ruimte.
Zonder vrouwenbeweging geen algemeen stemrecht, zonder vakbonden geen minimumloon, zonder Rosa Parks zou het vuur in de burgerrechtenbeweging in de VS nooit zo sterk geweest zijn
11.11.11-direteur Els Hertogen over het belang van changemakers
