Context van ‘shocks’ vertaalt zich niet in grondige hervormingen op jaarvergaderingen IMF en Wereldbank

Van 9 tot 15 oktober 2023 vonden de jaarvergaderingen van het IMF en de Wereldbank plaats in Marrakesh. De eerste keer in 50 jaar op Afrikaanse bodem. Ondanks de prelude aan ambities, waren de resultaten van de jaarvergaderingen beperkt. Zo slaagden geen van de twee besluitvormingsorganen – development committee van de Wereldbank en IMFC - erin om een gemeenschappelijk statement met consensus af te leveren. Dat had onder andere te maken met de geopolitieke oneensgezindheid over de situatie in Oekraïene en de nieuwe crisis in het Midden-Oosten. 

Nochtans zijn de wereldwijde uitdagingen er niet minder om. Zoals IMF-baas Kristalina Georgieva de huidige economische en politiek situatie samenvatte met de slogan ‘shocks are the new normal’, was er geen gebrek aan diagnose van de context waar we ons in bevinden. Maar ondanks de scherpe retoriek en de consensus over uitdagingen bleek in Marrakesh dat beide internationale financiële instellingen nauwelijks in staat zijn om zelf hervormingen door te voeren via hun eigen bestuursorganen op ministerieel niveau. 

Een belangrijk probleem blijft de ondervertegenwoordiging van lagere inkomenslanden. Hoewel de hervorming van het bestuur van het IMF op de agenda stond, boekte men nauwelijks vooruitgang op dit vlak. Landen uit Sub-Sahara Afrika krijgen dan wel een derde zetel in de raad van bestuur van het IMF, maar op vlak van stemrecht verandert er niets. Met 6,47% stemrecht binnen het IMF voor het hele Afrikaanse continent, ondanks een lidmaatschap van 54 landen met een bevolking van meer dan een miljard mensen, is het continent, net zoals andere landen in het globale Zuiden, schrijnend ondervertegenwoordigd. Nochtans engageerde de G20 in haar communiqué van september zich ertoe om het quotasysteem van het IMF aan te passen aan de huidige wereldeconomie. De 16de Herziening van de quota zou er zo ook voor zorgen dat de eigen Articles of Agreement van het IMF nageleefd worden. Helaas, ziet het er naar uit dat de oude formule voorlopig van kracht blijft aangezien er geen consensus gevonden werd om quota en daarmee stemrecht te herverdelen ten voordele van opkomende economieën en lage inkomenslanden. 

Een lichtpuntje van de kant van het IMF is de overeenkomst – al blijft die vaag en werd er geen tijdslijn afgesproken – om de additionele IMF-toeslagen te bespreken. Dit zijn extra toeslagen op de gebruikelijke rentebetalingen en servicekosten die bedoeld zijn om landen te sanctioneren voor zogenaamd fiscaal onverantwoord gedrag, maar die in feite landen mee gevangen houdt in de schuldenval waarin ze vastzitten.

De Wereldbank pakte opnieuw uit met haar “Evolution Roadmap” naar een betere en een grotere bank, met meer middelen maar ook een uitgebreid mandaat dat ook ‘globale publieke goederen’, zoals klimaat omvat. Dit hervormingsproces werd al een tijd geleden ingezet. Fundamentele hervormingen op vlak van bestuur die grotere inspraak geven aan het globale Zuiden of die de aanduiding van de voorzitter wijzigen (momenteel is de gentlemen’s agreements tussen VS en Europa dat de eerste een VS-burger nomineert voor de WB en de tweede voor het IMF) maken daar geen deel van uit.   

De nieuwe doelstelling van de Wereldbank om te werken aan een leefbare planeet staat in contrast met het feit dat er geen engagement is van de Wereldbank om financiering van fossiele brandstoffen volledig uit te faseren. Ook rijst de vraag of de focus van de Wereldbank op klimaat niet zal leiden tot een verdringing van middelen voor de meest kwetsbare landen en bevolkingen. 

De Evolution Roadmap lijkt ook verder in te zetten op de keuze voor private sector als oplossing. Daarbij blijft de Wereldbank kiezen voor privatisering en commercialisering van publieke diensten, terwijl tal van studies aantonen dat dit zeer nefaste impact kan hebben voor de armsten, die het zich niet kunnen veroorloven om gebruikersvergoedingen te betalen voor gezondheid of onderwijs. Een rapport ‘Sick development’ van Oxfam dat gepresenteerd werd tijdens de jaarvergaderingen toonde aan dat de Wereldbank financiering geeft aan privéziekenhuizen met winstoogmerk die patiënten die hun rekeningen niet kunnen betalen medische hulp weigert, hen dwingt grote schulden op te bouwen of in bepaalde gevallen zelfs opsluit. Er is dan ook een reëel risico dat de uitbreiding van het mandaat deze commercialiseringsaanpak zal uitbreiden naar nieuwe sectoren, zoals klimaat en biodiversiteit. 

De focus dient in de eerste plaats te liggen op een betere bank vooraleer we tot een grotere bank komen. Bovendien bestaan er grote vraagtekens over de haalbaarheid van die financieel "grotere bank". Hoewel de Wereldbank al een aantal maatregelen heeft genomen om de kredietverlening te verhogen met 5 miljard US dollar per jaar - minder dan 5 procent van het huidige volume – werd er in Marrakesh niets nieuws besloten over mogelijke manieren van vergroting van de kredietverlenings- of subsidiecapaciteit van de Wereldbank. 

Het IMF erkent expliciet dat de schuldenproblematiek voor lagere inkomenslanden een ontwikkelingscrisis betekent, maar daarmee wil het niet gezegd hebben dat we ons in een systemische schuldencrisis bevinden.  

Nochtans toonde de onderzoeksgroep Development Finance International tijdens de Annual meetings op basis van nieuwe data in haar rapport aan dat dit de meest dramatische schuldencrisis ooit is. De schuldaflossingen die lage inkomenslanden betalen zijn twee keer zo hoog als voor het schuldverlichtingsprogramma HIPC (Heavily Indebted poor countries) in 1996. Veel landen met een hoge schuldenlast, ook in Marokko, geven meer uit aan schuldaflossing dan aan sociale investeringen en klimaatmaatregelen samen. 

Niet alleen werd er geen vooruitgang geboekt op vlak van hoe het bestaande schuldherstructureringsmechanisme (common framework for debt treatments)  verbeterd kan worden, ook werd er met geen woord gerept over de schulden die landen hebben tegenover instellingen als de Wereldbank. En al helemaal niemand had het over de contradictie tussen de bestaande schuldsituatie en het antwoord van de Bretton Woods Institutions op alle toekomstige uitdagingen dat voornamelijk bestaat in het toekennen van leningen.