CEO's en middenveld roepen op om intellectuele eigendomsrechten op te schorten

In het afgelopen jaar zijn meer dan 11 miljard dosissen Covid-19-vaccin geproduceerd. Driekwart werd opgekocht door de rijkere landen. Van de wereldbevolking is 52 procent gevaccineerd, in de lage-inkomenslanden is dat amper 5 procent.

De ongelijke verdeling van vaccins verhoogt het risico op besmettelijker en vaccinresistente varianten. Na de deltavariant veroorzaakt de omikronvariant nu een nieuwe wereldwijde golf van besmettingen. Daardoor moeten extra boosterdosissen ingezet worden, wat de ongelijke verdeling nog doet toenemen en een risico inhoudt op het ontstaan van nieuwe varianten. Zo duren de pandemie en de economische en sociale gevolgen ervan alleen maar langer.

Het systeem van giften en de levering van vaccins aan ontwikkelingslanden via het Covax-initiatief is nuttig, maar stuit op zijn grenzen. De tijdelijke opheffing van de intellectuele eigendomsrechten en het delen van de technologie zou een billijke verspreiding van de productiecapaciteit en de noodzakelijke en rechtvaardige verdeling van vaccins sterk ondersteunen.

Het monopolie van enkele ondernemingen leidt daarentegen tot een verdeling van tests, vaccins en behandelingen voornamelijk volgens een commerciële logica. Die ongelijke verdeling veroorzaakt een mensenrechtencrisis.  

De Overeenkomst inzake de handelsaspecten van intellectuele eigendom (TRIPS), een van de belangrijke akkoorden van de Wereldhandelsorganisatie (WHO), waarborgt een monopolie van ten minste twintig jaar voor bedrijven die octrooien bezitten. Ze legt ook de basis voor de geheimhouding van productiekennis (knowhow) en data.

De tijdelijke opheffing van de eigendomsrechten zou de lage en middeninkomenslanden toelaten autonoom covidvaccins, -tests en -behandelingen te produceren en er zich mee te bevoorraden. De meerderheid van de WHO-leden steunt het voorstel. Maar de maatregel vereist unanimiteit, en de Europese Unie, het Verenigd Koninkrijk en Zwitserland blijven zich verzetten.

De Europese Commissie, die namens de EU-lidstaten bij de WHO onderhandelt, beweert dat intellectuele eigendomsrechten geen probleem vormen. Toch vormen ze een wettelijke belemmering voor de productie in ontwikkelingslanden, terwijl meer dan honderd bedrijven wereldwijd mRNA-vaccins, tests en behandelingen zouden kunnen produceren.

De Commissie stelt voor gebruik te maken van de bestaande TRIPS-versoepelingen. Nochtans zijn die niet aangepast aan een pandemie. Ze zijn te beperkt, te complex en vragen bovendien veel tijd om ze in werking te stellen op de schaal die nodig is om voldoende vaccins te produceren voor de hele wereld.

De Commissie weigert verdere versoepelingen toe te staan en bedrijven te dwingen hun productiekennis te delen. De ervaring van 2020 heeft geleerd dat productielijnen in een paar maanden kunnen worden opgestart. De twaalfde ministeriële conferentie van de WHO, die het voorstel van Zuid-Afrika en India eind november in Genève zou bespreken, werd uiteindelijk uitgesteld door de epidemiologische toestand.

Het standpunt van de Commissie wordt betwist door het Europees Parlement, dat tot driemaal toe resoluties heeft aangenomen die het voorstel tot tijdelijke opheffing van het intellectuele eigendomsrecht bij de WHO steunden.

België heeft geen duidelijk standpunt. Minister van Ontwikkelingssamenwerking Meryame Kitir steunt de maatregel, in tegenstelling tot minister van Buitenlandse Zaken Sophie Wilmès. Volgens een opiniepeiling van IPSOS die Knack in november publiceerde, steunt 63 procent van de Belgen de vrijstelling. 29 procent is onbeslist is en amper 8 procent is tegen.

De overheden hebben miljarden euro's vrijgemaakt voor de financiering van de ontwikkeling en productie van vaccins. Die worden momenteel gecommercialiseerd door de farmabedrijven die sinds het begin van de pandemie miljarden winst gemaakt hebben. De omikronvariant en de aanhoudende epidemie laten geen tijd meer voor uitstel.

België en de EU moeten in de WHO hun veto op de tijdelijke opschorting van de intellectuele eigendomsrechten opheffen. Alle middelen moeten worden ingezet om de transfer te verzekeren van technologieën voor initiatieven ten gunste van de lokale productie van vaccins, tests en geneesmiddelen, zoals de Covid-19 Technology Access Pool (C-TAP) en de mRNA technology transfer hub van de WHO.

Ludo Abicht (Gastprofessor politieke wetenschappen UAntwerpen), André Emmanuel (Hoogleraar microbiologie KU Leuven), Artsen zonder Grenzen België, De bisschoppen van België, Charles Beauduin (Co-CEO Barco en voorzitter Vandewiele, in eigen naam), Toon Bossuyt (CEO Boss Paints/Colora, in eigen naam), Hans Bourlon (Afgevaardigd bestuurder Studio 100, in eigen naam), Xavier Brenez (Directeur-generaal Onafhankelijke Ziekenfondsen), Paul Callewaert (Algemeen secretaris Socialistische Mutualiteiten), Bart Cockx (Hoogleraar economie UGent), Mario Coppens (Voorzitter ACLVB), Wim De Ceukelaire (Directeur Viva Salud), Roni De Waele (Voorzitter Liberale Mutualiteiten), Wies De Graeve (Directeur Amnesty International Vlaanderen), Jan De Lepeleire (Hoogleraar huisartsgeneeskunde KU Leuven), Olivier De Schutter (Hoogleraar internationaal recht UCLouvain), Annemie Dillen (Hoogleraar theologie KU Leuven), Marc Fauconnier (Co-Founder Fauconnier+Selfslagh en Voorzitter Association of Communication Companies VZW), Steven H. Fuite (Voorzitter Verenigde Protestantse Kerk in België), Inge Geerdens (CEO CVWarehouse, in eigen naam), Diane Govaerts (CEO Ziegler, in eigen naam), Els Hertogen (Directeur 11.11.11), Wim Jansen (CEO JCDecaux  België, Luxemburg & Israël, in eigen naam), David Janssens (CEO SBR Experts, in eigen naam), Elke Jeurissen (Expert Inclusief Leiderschap), Marc Leemans (Voorzitter ACV), Corry Maes (Nationaal secretaris S-Plus), Philippe Mayné (Secretaris-generaal Neutrale Ziekenfondsen), Freddy Mortier (Voorzitter Unie van Vrijzinnige Verenigingen), Didier Pierre (Voorzitter PMC-Holding, in eigen naam), Arnoud Raskin (Managing director MobileSchool.org), Glenn Rayp (Hoogleraar economie UGent), Koen Schoors (Hoogleraar economie UGent), Eva Smets (Algemeen secretaris Oxfam België), Wouter Torfs (CEO Torfs Schoenen, in eigen naam), Els Torreele (Visiting Policy Fellow UCL Institute for Innovation & Public Purpose), Miranda Ulens (Algemeen secretaris ABVV), Herman Van de Velde (Voorzitter lingeriegroep Van de Velde, in eigen naam), Luc Van Gorp (Voorzitter Christelijke Mutualiteit), Filip Van Hool (CEO Van Hool, in eigen naam), Geertrui Van Overwalle (Gewoon hoogleraar rechtsgeleerdheid KU Leuven), Philippe Van Parijs (Hoogleraar filosofie UCLouvain), Annuschka Vandewalle (Algemeen secretaris FOS), Geert Vanoverschelde (CEO Sylvester, in eigen naam), Bart Verstraeten (Directeur WSM), Marc-Alain Widdowson (Directeur Instituut voor Tropische Geneeskunde Antwerpen), Alain Ziegler (Gedelegeerd bestuurder Ziegler, in eigen naam).