Achter de protesten in Kenia zitten torenhoge schulden verscholen
Hoewel de plannen voor forse belastingverhogingen werden opgeborgen, gaan protesten in Kenia gewoon door. Jonge demonstranten verzetten zich nu breder tegen de president en de regering. Want hoewel Kenia een van de snelst groeiende economieën in Afrika is, spendeert het land meer aan schulden dan aan essentiële diensten zoals onderwijs en gezondheidszorg. Hoe is het zo ver kunnen komen en wat zijn de oplossingen voor deze neerwaartse spiraal? 11.11.11-expert Femmy Thewissen geeft uitleg in 5 vragen en antwoorden.
1. Wat is er aan de hand in Kenia?
Vorige week zijn in Kenia massale protesten uitgebroken tegen de geplande invoering van nieuwe belastingen. De regering wou die, onder druk van het Internationaal Monetair Fonds (IMF) invoeren om haar begrotingstekort en de vele leningen te verminderen. Het land kampt namelijk met een torenhoge staatsschuld.
Vooral jonge Kenianen trokken de straat op om hun ongenoegen te uiten over de extra financiële lasten. Veel burgers hebben het immers nu al moeilijk om de eindjes aan elkaar te knopen. Oorspronkelijk omvatten de voorgestelde belastingen nieuwe taksen op alledaagse goederen zoals brood, plantaardige olie, suiker en een verkeersbelasting op motorvoertuigen.
Na eerdere protesten werden al enkele maatregelen geschrapt, maar de nieuwe protesten waren zo intens - er vielen verschillende doden en gewonden - dat president William Ruto uiteindelijk besloot om de belastingverhogingen in te trekken. Hij plant nu andere besparingsmaatregelen, waaronder minder uitgaven binnen zijn eigen presidentieel apparaat.
Toch blijven de protesten aanhouden en veranderen ze nu in een breder verzet tegen de regering, het politiegeweld, de onderdrukking en hebzucht van de politici. De demonstranten willen dat president Ruto, na twee jaar aan de macht, aftreedt.
2. Wat zijn de belangrijkste oorzaken van de hoge staatsschuld in Kenia?
De hoge staatsschuld van Kenia heeft verschillende oorzaken. Een belangrijke reden ligt - net zoals bij vele andere lage-inkomenslanden - bij de dure leningen die ze moeten aangaan om noodzakelijke investeringen te doen in hun economie en basisvoorzieningen. Ze lenen dat geld steeds meer bij private kredietverstrekkers. En dat gebeurt vaak tegen hoge rentevoeten, wat het moeilijk maakt om ze terug te betalen zonder nieuwe schulden aan te gaan.
Zo ook dit jaar. In februari nog ging Kenia nieuwe leningen aan tegen een intrestvoet van 10% om een eerdere lening (ook al aan een hoge rente van 6-7%) terug te betalen. Dat betekent een jaarlijkse extra kost van 155 miljoen dollar, ofwel geld dat niet geïnvesteerd wordt in het land en haar bevolking, maar naar private kredietverstrekkers vloeit.
Ook economische schokken, zoals de COVID-19 pandemie, klimaatverandering en recente natuurrampen hebben de publieke middelen verder uitgeput en de economische situatie van Kenia onder druk gezet.
3. Wat zijn de mogelijke gevolgen voor andere Afrikaanse landen die met soortgelijke schuldenproblemen kampen?
De situatie in Kenia kan mogelijks zorgen voor economische en politieke instabiliteit in de regio. Veel Afrikaanse landen zitten immers gevangen in die dezelfde voortdurende schuldenspiraal. Ze lenen vandaag gemiddeld tegen tarieven die vier keer hoger zijn dan die van de Verenigde Staten en zelfs acht keer hoger dan die van Duitsland. Hierdoor blijven er nauwelijks publieke middelen over voor ontwikkeling en investeringen in klimaatadaptatie en basisbehoeften.
Wereldwijd worden ook andere landen in schuldennood onder druk gezet om vergelijkbare hervormingen zoals belastingverhogingen in te voeren, wat leidt tot maatschappelijke en economische onrust.
4. Wat is de impact van hoge schulden op de bevolking?
De impact op de bevolking is gigantisch. Zo geeft Kenia meer geld uit aan het afbetalen van schulden dan aan essentiële publieke diensten zoals gezondheidszorg en onderwijs. Deze besparingen verlagen de levenskwaliteit en maken het moeilijker voor mensen om toegang te krijgen tot de noodzakelijke diensten.
Dat er nu vooral jonge Kenianen op straat komen verrast ook niet. Want het zijn zij die de grootste financiële lasten van de schulden dragen. Ook de meest kwetsbare bevolkingsgroepen blijven niet gespaard, wat zorgt voor meer sociale ongelijkheid.
En Kenia is niet alleen. Integendeel. Wereldwijd bevinden 54 lage-inkomenslanden zich in een schuldencrisis. De gevolgen voor de bevolking zijn dramatisch met onder andere hogere prijzen voor basisbehoeften zoals voedsel, medicijnen en brandstof. Op lange termijn bedreigen hoge schulden zelfs de wereldvrede, veiligheid en financiële stabiliteit.
5. Voor welke oplossingen pleit 11.11.11 om de schuldenlast aan te pakken?
Een eerlijk financieel systeem zou alle landen gelijke toegang tot financiële middelen geven. 11.11.11 pleit voor verschillende oplossingen:
Een internationaal systeem om schulden te herschikken.
Als lage-inkomenslanden toch vastlopen met schuldaflossingen moet het voor hen mogelijk zijn om schulden te herstructureren en te verlichten. In 2015 werd binnen de Verenigde Naties (VN) al geprobeerd om een dergelijk systeem op te zetten, maar deze poging mislukte omdat de Europese Unie en meerdere lidstaten hun veto gaven.
Een nationale wetgeving, waaronder in België, zolang we op internationaal vlak niet vooruit geraken.
Die wet moet voorkomen dat private kredietverleners de landen die in schuldennood zitten, kunnen aanklagen om de hele lening inclusief hoge rentevoeten terug te betalen. Als genoeg landen dit soort wetgeving invoeren, wordt de macht van private schuldeisers tegenover de landen in schuldennood verminderd.
