5 vragen en antwoorden over het WK Wielrennen in Rwanda

Deze week vindt in Rwanda het WK Wielrennen plaats. Een historisch moment voor velen, gezien het de eerste keer is dat dit wereldevenement neerstrijkt op Afrikaanse bodem. Maar de keuze voor Rwanda roept ook heel wat vragen op. Het land wordt immers herhaaldelijk genoemd in VN-rapporten over steun aan de M23-rebellen die Oost-Congo terroriseren. Terwijl Rwanda zich internationaal profileert als sportland, vallen er in buurland Congo dagelijks onschuldige slachtoffers. Is dit sportieve glans of pure sportswashing?

Wij legden vijf vragen voor aan Eva Demaré, Congo-expert bij 11.11.11.

1. Is Rwanda een geschikt land om het WK Wielrennen te organiseren?

Neen. Hoofdstad Kigali is prima uitgerust en het ontbreekt zeker ook niet aan politieke wil. Maar als je kijkt naar de mensenrechtensituatie en de rol van Rwanda in de oorlog in Oost-Congo, dan wringt het fundamenteel.  

De VN en tal van ngo’s hebben meermaals gewezen op de Rwandese troepen en hun steun aan de M23-rebellen, die verantwoordelijk zijn voor gruweldaden tegen de Congolese bevolking. Als een land dat actief betrokken is bij een conflict een mondiaal sportfeest mag organiseren, dan stelt dat vragen over de waarden die internationale sportbonden willen uitdragen.

Het Rwandese regime maakt zich ook in eigen land schuldig aan mensenrechtenschendingen. De machtsstructuur is volledig in handen van president Paul Kagame, die de overheid, het leger en de wetgevende macht controleert. De civiele ruimte is zeer beperkt, met nauwelijks bewegingsvrijheid voor onafhankelijke pers en oppositie. Zo werd journalist en YouTuber Dieudonné Niyonsenga in 2021 veroordeeld tot zeven jaar gevangenisstraf wegens verspreiden van ‘valse informatie’. Hij is een van de journalisten en politieke opposanten die in Rwanda achter de tralies zitten wegens vreedzame uitoefening van hun recht op vrije meningsuiting.

De Human Rights Index van de Universiteit van Göteborg bevestigt dit beeld: Rwanda bungelt op de negen na laatste plaats, met alleen Eritrea dat nog slechter scoort in Afrika.  

2. Hoe kan het dat Rwanda tóch dit WK toegewezen kreeg? 

Dat heeft met drie zaken te maken. Ten eerste is Rwanda voor veel internationale spelers een strategische bondgenoot in de regio. Westerse landen zien hoofdstad Kigali vaak als een “stabiele partner” en donor darling die aanzienlijke macro economische groei heeft meegemaakt. Het land wordt geprezen voor zijn politieke professionaliteit en voor zijn veilige hoofdstad voor toerisme. Rwandese militairen worden bijvoorbeeld als bondgenoot van de EU ingezet als vredestroepen in conflictgebieden, zoals in Mozambique ter bestrijding van extremistische Jihadisten. 

3. Is dit een vorm van sportswashing?

Absoluut. Rwanda gebruikt sport heel bewust als visitekaartje. Het land investeerde fors in wielerinfrastructuur, sponsort Europese voetbalclubs en zet in op toerisme via sport. Het WK Wielrennen is daar de kroon op het werk.  

Sportswashing betekent dat je met mooie beelden en positieve verhalen de aandacht afleidt van pijnlijke realiteiten. Terwijl de camera’s focussen op de groene heuvels en uitbundige supporters, worden enkele kilometers verder in Oost-Congo honderdduizenden mensen ontheemd en vallen er dagelijks slachtoffers. Het contrast kan bijna niet groter zijn. 

4. Hoe kijken mensen in Rwanda en in Congo zelf naar dit WK? 

In Rwanda zullen veel mensen trots zijn: een wereldkampioenschap is een bron van nationale fierheid. Het creëert ook nieuwe banen, brengt investeringen in infrastructuur zoals betere wegen, lokt toeristen en genereert veel internationale aandacht.  

Tegelijk is er ook kritiek van oppositiekringen en activisten: zij wijzen erop dat de miljoenen die in sport en infrastructuur vloeien, niet noodzakelijk ten goede komen aan de brede bevolking en vooral dienen om het imago van het regime op te poetsen. Toch durft niet iedereen zich uit te spreken, want kritiek op het regime is niet zonder risico, en onafhankelijke stemmen zijn schaars.  

In Oost-Congo daarentegen overheerst frustratie en woede. Voor mensen die dagelijks leven met geweld en onzekerheid, voelt het WK als een pijnlijke ontkenning van hun lijden. Zij zien hoe het buurland zich internationaal profileert als sportparadijs, terwijl hun eigen realiteit nauwelijks erkenning krijgt. 

5. Wat kan de internationale gemeenschap doen om te vermijden dat sportevenementen dienen als propaganda? 

Allereerst moeten sportbonden zoals de Internationale Wielerunie (UCI) duidelijke mensenrechtencriteria hanteren bij de toewijzing van evenementen. Transparantie en onafhankelijke controle zijn cruciaal.  

Daarnaast hebben sponsors en media een verantwoordelijkheid: ze mogen niet blind meedoen aan het opblinken van regimes, maar moeten kritische vragen stellen en verhalen uit de regio belichten.  

Maar vooral: internationale politieke druk moet meer zijn dan symbolisch. Het Europees Parlement en ook het Belgische parlement riepen al op tot sancties tegen Rwanda en stelden het WK in vraag. Dat zijn sterke signalen, maar zolang er geen concrete en gezamenlijke maatregelen komen, blijft het bij woorden. De EU veroordeelt het geweld in Oost-Congo, maar de Europese Commissie sluit tegelijk een grondstoffendeal met Rwanda. Ook de VS voert economische onderhandelingen met Rwanda over mineralen. Dat dubbelzinnige beleid ondergraaft elke geloofwaardigheid.

Ten slotte ligt er ook een taak bij ngo’s en journalisten: het publiek blijven informeren over de werkelijkheid achter de schermen. Zolang mensen weten wat er in Oost-Congo gebeurt, werkt sportswashing minder goed.