Omnibus-wet bedreigt kernpijlers van de Green Deal

Wat is Omnibus?

Op 8 november 2024 kondigde Commissievoorzitter Ursula von der Leyen aan dat zij via een Omnibus-wet drie cruciale onderdelen van de Green Deal wil herzien: de rapportagerichtlijn (CSRD), de taxonomiewet en de zorgplichtwet (CSDDD). 26 februari zal de Commissie het omnibus pakket voorstellen. Al is er nog onduidelijkheid over die datum.

De taxonomiewet, aangenomen in 2020, maakt het mogelijk om een onderscheid te maken tussen de economische activiteiten van een bedrijf die als 'groen' worden beschouwd en die dat niet zijn. De tweede wet, die twee jaar later werd aangenomen, is de Sustainability Reporting Directive, die bedrijven verplicht om informatie te publiceren over hun sociale en economische impact. De derde wet ten slotte, die in 2024 werd aangenomen, is de Due Diligence-richtlijn (ook wel zorglichtrichtlijn), die grote bedrijven verplicht bedrijven om de risico's op het gebied van mensenrechten, klimaat en milieu in hun wereldwijde waardeketens aan te pakken. Deze wetgeving erkent wettelijke aansprakelijkheid in het geval van een schending van deze plicht, waardoor slachtoffers voor EU-rechtbanken kunnen procederen en schadevergoeding kunnen krijgen.

Waarom bedreigt Omnibus de Green deal?

Een groot deel van onze producten blijven Made in Misery. Naar schatting 45,8 miljoen mensen zijn vandaag het slachtoffer van moderne slavernij. Ook het milieu ziet af: bij het telen van producten als palmolie, cacao en koffie, het lozen van schadelijke producten in levensbelangrijke rivieren,.... Tal van bedrijven ontlopen iedere verantwoordelijkheid hiervoor, ook al zijn deze schendingen vaak gelinkt aan de aankooppraktijken van de opdrachtgevende bedrijven. De zorgplichtrichtlijn zou daar verandering in moeten brengen. De richtlijn vereist ook dat bedrijven plannen opstellen om hun bedrijfsvoering in lijn te brengen met de doelstellingen van het klimaatakkoord van Parijs.

Over de concrete inhoud van de Omnibus is nog weinig geweten. Von der Leyen beweert dat de focus zal liggen op het reduceren van administratieve last. Maar de oproep van bijvb. Frankrijk om de zorgplichtwet te pauzeren en inhoudelijk aan te passen bestaat het risico dat de simplificatie agenda leidt tot een afzwakking van de green deal ambities.  

Hoe heet de omnibus soep gegeten zal worden, is dus nog onduidelijk, maar er circuleren berichten dat twee cruciale aspecten van de zorgplichtwet bedreigd zijn: de juridische aansprakelijkheid van bedrijven voor mensenrechtenschendingen en de klimaatverplichtingen.

Van waar komt de vereenvoudiging agenda?  

Waar in 2019 de klimaatprotesten nog de inspiratie vormden voor de Green Deal, verschuift de focus nu het garanderen van competitiviteit van de EU, in een geopolitieke en economische context met handelsoorlogen waar economische macht wordt ingezet als politieke macht. Met de Omnibuswet als eerste stap in haar recent gepresenteerde Competitiviteitskompas zet de Commissie in op ‘vereenvoudiging’ van regelgeving, vooral voor bedrijven. Dit past in een bredere trend waarin economische groei en concurrentiekracht steeds vaker zwaarder wegen dan duurzaamheid, mede aangewakkerd door geopolitieke onzekerheden en het Mario Draghi rapport over de toekomst van de EU.

Het risico is dat simplificering plots gelijkgestelde wordt met deregulering. Hoewel vereenvoudiging de efficiëntie kan verbeteren en administratieve lasten kan verminderen, is er een risico van een deregulering die de tot nu toe geboekte vooruitgang op het gebied van duurzaamheid kan ondermijnen.

Welk proces wordt er gereden om tot die omnibus wet te komen?

Op 5 februari vergaderden EU-functionarissen met bedrijfslobbyisten over de omnibus: een 50tal bedrijven en bedrijfsfederaties waren uitgenodigd, waaronder grote banken en oliegiganten zoals Total Energies, ENGIE en ExxonMobil. Ook tien ngo’s mochten mee aanschuiven maar degenen die het meest te lijden hebben van misbruik door bedrijven werden buitengesloten. En ook bedrijven en KMO's die een uitgesproken voorstander zijn van de CSDD of de EU Green Deal lijken niet welkom. De belangen van de anti-duurzaamheid bedrijfslobby krijgt zo een bevoorrechte toegang om de regels voor duurzaamheid in de EU in hun voordeel te veranderen. De snelheid waarmee de Commissie nu deze omnibus wet op poten zet en het proces dat gereden wordt is allesbehalve transparant en volgens de principes van een democratische consultatieronde. Daarmee gaat de EU in tegen de eigen ‘Better Regulation’ principes over goed bestuur.

Is dit het juiste antwoord op klimaat en geopolitieke uitdagingen?

Door normering als obstakel te framen, dreigen bredere maatschappelijke doelen zoals CO₂-reductie en mensenrechten ondergeschikt te raken. Naast meer dan 170 ngo’s en vakbonden, zijn ook tal van bedrijven, investeerders en financiële instellingen vragende partij voor een sterk en regelgevend kader rond duurzaamheid. “Legal certainty is essential, not only for businesses to operate effectively within the EU market but also for our global trading partners to engage with EU businesses.” Zo’n kader biedt juist maatschappelijke voordelen en een gelijk speelveld voor bedrijven die wel rekening houden met mens en natuur in hun beleid en praktijken. De sneltreinvaart van deregulering ondergraaft rechtszekerheid en creëert (economische) onzekerheid. In de huidige volatiele context, zorgt een duidelijk regelgevend kader net voor voorspelbaarheid als tegengewicht voor het afbraakbeleid van Trump.