Analyse Vlaams Regeerakkoord

De nieuwe Vlaamse regering begrijpt dat mondiale uitdagingen om multilaterale samenwerking vragen. Ze wil “een waardegedreven en solidair buitenlands beleid [voeren] dat bijdraagt aan de bevordering van vrede, veiligheid en welvaart elders in de wereld.” Vlaanderen wil zich hiermee ook verder internationaal op de kaart zetten. Het regeerakkoord vermeldt het Vlaamse kaderdecreet Ontwikkelingssamenwerking, dat enkele belangrijke basisprincipes verankert zoals de structurele aanpak van armoede en ongelijkheid als doelstellingen van de Vlaamse ontwikkelingssamenwerking en het principe om te vertrekken vanuit eigenaarschap, waarin partnerlanden hun eigen prioriteiten en beleidskaders bepalen. De Vlaamse regering geeft wel aan dat ze erover zal waken dat partnerlanden voldoende vooruitgang boeken op vlak van mensenrechten en democratie. 

Tegelijk spreekt het Vlaams regeerakkoord over een "realistisch beleid" om bij te dragen aan de Agenda 2030 voor Duurzame Ontwikkeling, vanuit “een welbegrepen eigenbelang". Multilaterale samenwerking ziet het als een kans voor Vlaamse actoren, bijvoorbeeld om Vlaamse expertise en technologie te internationaliseren. 

In een wereld waarin armoede en ongelijkheid wereldwijd toenemen, conflicten oplaaien en mensenrechten en democratie onder druk staan, is méér internationale solidariteit nodig. Vlaanderen moet dit kwantitatief en kwalitatief invullen, in lijn met het kaderdecreet en parallel aan het federale ontwikkelingsbeleid en zo zelf ook bijdragen aan het versterken van democratie en mensenrechten. Zo kan het bijdragen aan een meer rechtvaardige wereld en dat is in het belang van iedereen.
 

Wat betreft het Midden-Oosten bevat het Vlaamse regeerakkoord een aantal concrete engagementen met betrekking tot de oorlog in Palestina en Libanon. Naast een oproep tot een onmiddellijk staakt-het-vuren, zal de nieuwe Vlaamse regering verdere stappen zetten om een volledig expertverbod van wapens naar Israël te verzekeren en ook de doorvoer van wapens via Vlaams grondgebied aan te pakken. Daarnaast belooft Vlaanderen om de steun aan het VN-Agentschap UNRWA, dat de afgelopen maanden het doelwit was van een intensieve Israëlische desinformatiecampagne, verder te zetten.

Waar het Vlaams regeerakkoord herhaaldelijk de ambitie uitspreekt om te excelleren, zien we op vlak van klimaat een opvallend andere toon. Zo mikt de Vlaamse regering nog steeds op slechts 40% emissiereductie tegen 2030. Dit terwijl Europa voor heel België een daling van 47% heeft vastgelegd en de rechter in de Klimaatzaak zelfs bepaalde dat België minstens 55% emissiereductie tegen 2030 moet realiseren voor de gehele economie.  De regering is wel bereid haar klimaatdoelen te verhogen als de huidige doelen worden behaald én er consensus is over aanvullend beleid. Tegelijk bevat het regeerakkoord niet de nodige maatregelen om die huidige doelen te behalen. Het kondigt weinig nieuw beleid aan en schroeft zelfs enkele bestaande maatregelen, zoals de uitfasering van verbrandingsmotoren tegen 2029, terug.  De inkomsten uit het emissiehandelsysteem (ETS1) reserveert ze specifiek voor de industrie; terwijl deze beter ook worden aangewend voor een breder rechtvaardig klimaatbeleid, inclusief internationale klimaatfinanciering zoals de vorige regering (deels) deed. Positief is wel dat ETS2-middelen worden gebruikt om kwetsbare huishoudens te ondersteunen.

Het regeerakkoord erkent het Kimaatakkoord van Parijs en vermeldt een essentieel onderdeel daarvan: klimaatfinanciering voor lage-inkomenslanden. Als rijk land met een hoge historische uitstoot moet België - dus ook Vlaanderen – een eerlijk aandeel leveren. Het regeerakkoord vermeldt inzet op zowel mitigatie als adaptatie, maar een kwantitatief engagement vinden we niet. Zoals voorheen wil Vlaanderen blijven inzetten op het betrekken van Vlaamse bedrijven. Vlaanderen wil er internationaal voor pleiten dat klimaatfinanciering voor lagere inkomenslanden gekoppeld wordt aan emissiereducties. Deze aanpak gaat voorbij aan de realiteit en is ook onrechtvaardig: landen die slechts voor een fractie verantwoordelijk zijn voor de klimaatcrisis, maar wel geconfronteerd worden met aanzienlijke uitdagingen op vlak van adaptatie (zoals watertekorten en verschroeide akkers wegens droogte), dreigen zo belemmerd te worden in hun toegang tot noodzakelijke middelen. Herverdeling waardoor ook economisch minder sterke landen toegang hebben tot noodzakelijke middelen is nochtans noodzakelijk voor effectieve klimaatactie. Gezien de klimaatcrisis geen grenzen kent, is dit iets waar iedereen beter van wordt.

De Europese Critical Raw Materials Act (CRMA) verplicht Vlaanderen om een plan op te stellen voor het verminderen van het gebruik van kritieke grondstoffen. Het regeerakkoord spreekt wel over recycling, maar bevat weinig nieuw beleid dat bijdraagt aan deze doelstelling. Zelfs de al oudere doelstelling  om de materiaalvoetafdruk met 30% te reduceren tegen 2030 wordt op deze manier moeilijk haalbaar. Inzetten op recycling is goed, maar er zijn ook maatregelen nodig om de consumptie zelf te verlagen. 
 

Terwijl de nood aan arbeidsmigratie de komende jaren enkel zal toenemen kiest de Vlaamse regering vooral voor continuïteit op vlak van arbeidsmigratie. Het ‘concentrisch model’, dat pas in laatste instantie kijkt naar migratie van buiten de EU blijft overeind. Positief is het engagement om doorlooptijden te verkorten. Dit zou zowel werknemers als werkgevers ten goede komen.  

Op vlak van de bescherming van de rechten van arbeidsmigranten, kondigt het nieuwe regeerakkoord  aan om’ de IMC-afspraken met betrekking tot de au pairs uit te voeren’.  Dit verwijst naar een Interministeriële Conferentie Migratie (IMC) in juli 2023, waar stappen werden aangekondigd om misbruik van arbeidsmigratie aan te pakken (met aandacht voor degelijke huisvesting, werkgevers werden verantwoordelijk gemaakt voor de kost van de procedure, arbeidsmigranten kregen meer ruimte om te wisselen van werkgever en zouden beter geïnformeerd worden over hun rechten...). Over de IMC-afspraken met betrekking tot arbeidsmigranten lezen we echter niets. Ter herinnering: In 2022 toonden VUB-onderzoekers dat er ernstig misbruik is van arbeidsmigranten op de Vlaamse arbeidsmarkt. Niet veel later kwam de uitbuiting van tientallen arbeidsmigranten bij chemiebedrijf Borealis aan het licht. Die problemen zijn er nog steeds en het is dan ook vreemd dat regeerakkoord enkel over au pairs spreekt. Lichtpunt is de opstart van een loket waar mensen info krijgen over hun rechten en op laagdrempelige wijze misbruik kunnen melden.

Opvallend is ook dat de Vlaamse regering via de VDAB niet langer prioritair wil inzetten op de tewerkstelling van asielzoekers. De focus komt te liggen op het activeren van erkende vluchtelingen. Dit lijkt op een trendbreuk met het huidige beleid. Begin dit jaar nog sloot VDAB een samenwerkingsovereenkomst met Fedasil. De tewerkstelling van asielzoekers is de laatste jaren sterk gestegen. In maart 2024 waren 10.000 asielzoekers aan het werk. Veel asielzoekers willen werken en vinden hun weg naar de arbeidsmarkt. De vorige Vlaamse en federale regering zette daar terecht op in. Via een nieuwe regeling dragen werkende asielzoekers ook bij aan hun verblijf in een opvangcentrum. Een actieve deelname aan de samenleving via werk biedt enorme voordelen, voor zowel de persoon zelf, het opvangcentrum als de maatschappij. Deze engagementen terugschroeven zou een grote gemiste kans zijn.
 

Het Vlaams regeerakkoord gaat niet uitgebreid in op het handelsbeleid, dat in se ook vooral een Europese bevoegdheid is. Het Vlaams regeerakkoord noemt “nieuwe, ambitieuze, open, eerlijke en duurzame vrijhandelsakkoorden” "van essentieel belang voor de versterking van onze strategische autonomie, om economische welvaart te creëren en de groene en digitale transitie te kunnen realiseren.” Tegelijk wil ze bij die vrijhandelsakkoorden waken over het respect voor de mensenrechten en de opname van sociale en ecologische standaarden. Net als vorige regeringen schaart ze zich achter de Europese aanpak en ook achter het instellen van de betwiste “spiegelclausules” die van derde landen eisen dat niet alleen de geëxporteerde producten voldoen aan de Europese normen, maar ook de wijze waarop ze geproduceerd worden (milieu- en arbeidsvoorwaarden).  Het regeerakkoord benadrukt ook het belang aan exportpromotie en het aantrekken van buitenlandse investeringen.

Algemeen stelt het regeerakkoord dat ze bij omzetting van Europese regelgeving niét kiest voor gold plating en met andere woorden enkel gaat voor wat minimaal vereist is. Specifiek wat betreft zorgplicht, regelgeving die bedrijven verplicht om meer rekening te houden met arbeidsrechten, mensenrechten en milieu in hun productieketen, benadrukt ze het belang van “administratieve eenvoud” bij de omzetting van de Europese zorgplichtrichtlijn (Corporate Sustainability Due Diligence Directive of CS3D). De Vlaamse regering wil KMO’s ondersteunen bij de uitvoering van de richtlijn en zal de Vlaamse bedrijven aanmoedigen om maatschappelijk verantwoord te ondernemen. Ze verwacht ook dat de Europese Commissie inspanningen levert om sociale en milieudumping tegen te gaan.