De ervaring van een klimaatactivist

Ik ben Leda Broekhoven (18) en ik zou mezelf wel een klimaatactivist durven noemen. In oktober van 2023 ging ik met 11.11.11. en Oxfam mee naar Barcelona om deel te nemen aan het Fixing the Future Festival. De avonturen die ik daar en onderweg beleefde met mijn mede activisten, Nette (25), Milan (23), Lauren (21) en Liesbeth (19) pende ik neer. We ontmoette veel verschillende mensen en ideeën. Die heb ik op papier in kaart proberen brengen. Daarmee neem ik jullie mee op ons Spaanse avontuur.

Een gezamenlijke zoektocht naar klimaatrechtvaardigheid

Het is dinsdag 10 oktober. Voor de pendelaars die ik ’s ochtends in het station Brussel-Zuid tegenkom is het een dag zoals een ander. Voor mij is het het begin van een uniek avontuur waar ik al maanden naar uitkijk. Ik herken de gezichten van de delegatie van 11.11.11. De mensen van de Belgische Oxfam delegatie zijn nieuw voor mij, al zal dat al tegen het einde van de dag niet meer zo aanvoelen. Er zit energie in de groep. Iedereen heeft zin in ons avontuur.

Vandaag vertrekken we, een groep jonge Belgische klimaatactivisten, naar Parijs. Daar zullen we morgen een Ticket To The Future nemen, een treinreis van Parijs naar Barcelona die we samen met zo’n 120 activisten van heel de wereld en voornamelijk Europa zullen ondernemen, om deel te nemen aan het Fixing the Future Festival. Het festival heeft tot doel om een plek te creëren voor inspiratie, discussie en uitwisseling van ideeën en het organiseren van acties voor een betere wereld. Het wordt georganiseerd door een samenwerkingsverband waar ook Oxfam deel van uit maakt.

Het enthousiasme van de groep merk je aan de manier waarop we de trein instappen. Ik, als jongste, voorop. De rest, bezig in gesprekken die niet zullen stoppen tot het einde van de week, hobbelend en chaotisch achter mij aan. In de trein ga ik naast Liesbeth zitten. Opgelucht, nieuwsgierig en energiek neem ik mijn boek: ik ben klaar voor onze eerste treinreis naar Parijs.

Van Parijs naar Barcelona

De volgende dag zijn we als eerste delegatie aanwezig in de Gare de Lyon, waar we de trein naar Barcelona zullen nemen. Stilletjes aan voegen andere jonge mensen zich bij ons. De gesprekken gaan vlot in het Engels, het vertrek komt steeds dichterbij. De wat meer ervaren activisten omhelzen elkaar enthousiast, duidelijk blij om elkaar terug te zien, waarbij er meteen al een koffie sneuvelt.

Iedereen is nieuwsgierig naar elkaar. Ogen, oren en harten staan open. Samen zullen we de trein nemen van Parijs naar Barcelona, naar het Fixing the Future Festival, de derde editie van een klimaatfestival met lezingen over 25 toekomstgerichte projecten uit de hele wereld en workshops rond innovatieve klimaatoplossingen georganiseerd door Oxfam Intermon, de Spaanse versie van Oxfam. De treinrit zelf is al een avontuur op zich. We hebben twee volledige wagons tot onze beschikking. Tijdens de reis zullen we elkaar beter leren kennen. Er zijn workshops, er is muziek, mensen tekenen en praten met elkaar over van alles. Terwijl het prachtige Zuid-Europese landschap voorbijflitst, worden de eerste Instagram accounts en nummers uitgewisseld. Aangekomen in Barcelona, zit de energie er nog steeds in. Op het perron roepen we luidkeels: “What do we want? Climate justice! When do we want it? Now!”

Nadat we geïnstalleerd zijn in het hostel duiken we met de Belgische delegatie al meteen de tapaswereld van Barcelona in. De gesprekken blijven komen. Ik praat met Illy en Milan. Illy nam vorig jaar een tussenjaar en ik doe dat dit jaar, dus we hadden wel wat om over te praten! We wisselen veel informatie en ervaringen uit aan elkaar. Mijn eerste ervaringen met netwerken liggen dus vast. ’s Avonds duiken we de warme Spaanse zee in, want ook samen plezier maken hoort bij het klimaatactivisme.

Klimaatrechtvaardigheid in gesprek

Op donderdag is het tijd voor actie. ’s We verzamelen met alle 120 activisten op een unieke en hippe locatie Nau Bostik in Barcelona om de warme dag al zingend in te luiden.

Hey-ho take me by the hand

Strong in solidarity we stand

Fight for climate justice

We splitsen op in groepen en hebben het over onze persoonlijke ervaringen met klimaatrechtvaardigheid. Dat was al een uitdaging, in het Engels. Hoewel ik het wel al wist, ontdek ik nu via persoonlijke verhalen dat ieders socio-economische achtergrond bepalend is voor hoe klimaat(on)rechtvaardigheid invloed heeft ieders leven. We luisteren naar een jonge vrouw uit Libanon die ons vertelt over de waterschaarste in haar thuisland, die het gevolg is van klimaatverandering. Ze toont ons beelden van mensen die op de vlucht zijn voor de waterschaarste, op zoek naar een plek met meer water. Ze vraagt ons om haar verhaal te delen via TikTok. Die vraag valt niet bij iedereen goed. Hoe kan je over zo een complex probleem een luchtig TikTok filmpje maken? Hoe kunnen filmpjes op sociale media meewerken aan meer klimaatrechtvaardigheid?

Die middag ga ik met twee Ierse activisten en een Britse influencer naar de openingsceremonie van het Fixing the Future Festival op een andere locatie, Disseny Hub Barcelona. Iedereen draagt een fluohesje, waarop we de reden waarom we hier zijn kunnen schrijven. Ik lees:

I am here for climate justice.

I am here for my grandchildren.

I am here for indigenous people.

I am here for myself.

I am here for an equitable future.

De organisatoren plaatsen ons, 120 klimaatactivisten, vervolgens in de vorm van een zon. Een drone vliegt over om een luchtfilm te maken. Ondertussen roepen wij:

Make rich polluters pay!

Het resultaat krijgen we meteen te zien. Maar ook hier komen al meteen kritische stemmen naar boven. Iemand vraagt wat de impact is van zo’n filmpje. Iemand anders vraagt zich af wat we hier in feite aan het doen zijn. Maar daarna is het al snel tijd voor de openingsspeeches: de organisatoren en genodigden bedanken iedereen voor hun komst en trappen daarmee officieel het festival af.

De volgende dag, op vrijdag gaat het festival dan eindelijk officieel van start. De hele dag volg ik workshops en lezingen. Tijdens de workshop van de jonge Spaanse activist, Aina, gaat het over geweld. In een groepsgesprek leren we dat geweld voor ieder van ons iets anders blijkt te betekenen. De grens van geweld kan voor iedereen ergens anders liggen. Het concept is dus heel moeilijk te omkaderen. Voor sommigen is in een leegstaand pand gaan wonen zonder toestemming geweld, terwijl dat voor anderen helemaal niet zo is. De verschillende interpretaties en grenzen van geweld zijn nieuw voor mij. Ik vervoeg de gesprekken met mijn ideeën. De nieuwe inzichten maken veel indruk op mij.

Oproer onder de activisten

Pauzes neem ik op het dak van de Disseny Hub met uitzicht over Barcelona. Daar praat ik met andere activisten. Vooral met de Ieren, die ik gisteren heb ontmoet, kan ik het goed vinden. Aan het einde van de dag zie ik mensen die het moeilijk hebben. Niet iedereen voelt zich voldaan na de dag. Sommigen vinden de impact van het werk van de sprekers niet duidelijk genoeg. Hoe kun je het hebben over klimaatoplossingen als je het niet over het probleem hebt? Ik snap ze. Ik heb dat gevoel van verwarring vandaag ook gevoeld.

Sommige oplossingen die ons werden voorgelegd voelden voor mij niet juist aan, zoals bijvoorbeeld de voorstelling van een plooibare kartonnen microscoop die in Afrikaanse landen wordt uitgedeeld aan kinderen in scholen. Waar ligt de echte impact van zo een oplossing? Zijn deze oplossingen rechtvaardig voor iedereen? Laagdrempelige educatie is een belangrijk aspect voor de strijd naar klimaatrechtvaardigheid, maar er is meer nodig dan enkele microscopen. Wat we nodig hebben als samenleving is een systematische omschakeling. Microscopen kunnen enkele kinderen op weg helpen, maar dat is niet genoeg om iedereen mee te krijgen in het klimaatrechtvaardige verhaal. Het waren vragen die meerdere activisten zich stelden. Gelukkig kan ik ’s avonds mijn hoofd leegmaken tijdens het lange wachten op pizza. De band met mijn mede activisten is echt goed, we kunnen goed praten en het doet deugd om de drukke dag in kleinere groepjes te bespreken. Het is inspirerend, maar zwaar om de hele dag met dit onderwerp bezig te zijn.

Voortdurend luisteren en aandachtig zijn, leren over nieuwe projecten en concepten en gesprekken voeren met andere activisten is leuk, maar vraagt ook veel energie. Daarom ga ik op zaterdagochtend naar het strand om even tijd voor mezelf te nemen.

Daarna word ik weer verwacht op het festival, waar ik een workshop over storytelling volg. Om dingen te veranderen in de samenleving, moeten mensen zich eerst bewust zijn van het probleem. Dat lukt het best met verhalen. Met verhalen kun je het probleem en de stem van onderdrukte mensen de wereld insturen. De impact daarvan kan immens zijn. Het raakt mensen emotioneel en blijft daarom meer hangen. Het effect van storytelling had ik twee dagen eerder op de trein al beleefd, waar Raki Ap, een man uit West Papua, vertelde hoe hij en de mensen uit zijn streek elke dag bedreigd worden door klimaatverandering. “Beeld je in dat jouw beste jeugdherinneringen van de ene dag op de andere vernield worden door bedrijven die jouw land verwoesten voor hun eigen winst.” Van alle feiten, ideeën en oplossingen die ik gedurende het festival te horen kreeg, is dat verhaal me het sterkst bijgebleven, omdat hij op een sterke en emotionele manier vertelde. Een maand na dat moment denk ik nog steeds vaak aan hem en de mensen van West-Papua.

Ondertussen ging het er in een panelgesprek in een andere zaal minder rustig aan toe. In het publiek zaten enkele activisten met een plan. Tijdens een lezing zei iemand: “‘Wanneer er gesproken wordt over de klimaatcrisis ‘oplossen’, is het van cruciaal belang dat kritiek leveren op de onderliggende systemen die de oorzaak zijn van het probleem.” De klimaatcrisis en de ecologische ineenstorting zijn geen problemen die we kunnen ‘oplossen’. Ze zijn het gevolg van een uitbuitende relatie met de aarde. Technische en creatieve oplossingen zijn slechts pleisters als we het probleem willen oplossen zonder de wortels aan te pakken. Het kapitalisme, antropocentrisme (het idee dat de mens het middelpunt van het bestaan is, nvdr.), overconsumptie, het patriarchaat, diefstal en bezetting van land en kolonisatie zijn systemen die ons in deze chaos hebben gebracht. Dit zijn ook de systemen waar we het over moeten hebben zodat we ze kunnen veranderen. Bouwen we weldegelijk aan een klimaatrechtvaardige wereld via oplossingen die binnen ons huidige systeem passen? Hoeveel nieuwe innovaties hebben we nodig om te beseffen dat die ons niet gaan redden?’

Toen ik dit hoorde, voelde ik een bepaalde trots en energie. Ik was blij dat die activisten de moed hadden gevonden om zich uit te spreken en actie te ondernemen. Nog veel andere aanwezigen op het festival gingen akkoord met de uitspraken.

Verschillende perspectieven

Weer thuisgekomen praatte ik na over het festival met Lucas Swiegot. Hij werkt voor SPARK, een samenwerkingsverband van diverse organisaties in Europa met als doel om klimaatrechtvaardigheid te bereiken. Hij is binnen de organisatie verantwoordelijk voor de logistiek van het festival, maar een van zijn taken was ook meewerken aan het uitdenken van een narratief voor het project Ticket To The Future. “Ik kijk met een dubbel perspectief terug op het festival”, vertelt hij. “Er waren positieve en inspirerende kanten aan het festival, maar er zijn ook veel standpunten waar aan te werken valt. Het festival had meer geleid kunnen worden door deelnemers door hen op voorhand te betrekken bij de planning. We hadden een platform kunnen creëren om te discussiëren, zodat er ook langdurige relaties uit het festival hadden kunnen komen.”

Hoewel Oxfam de diversiteit aan activisten wou vieren, bleek dat de verwachtingen van de aanwezige activisten heel verschillend waren, hetgeen soms voor moeilijkheden zorgde. Sommigen waren er voor de gesprekken over machtsdynamieken, kolonialisme, antikapitalisme en duurzame oplossingen. Maar de focus lag op het voorleggen van klimaatoplossingen, en niet op het leren en spreken over de wortels van het probleem. Voor anderen was dat toch al best radicaal.

Oxfam en SPARK staan achter de kritiek van de jonge activisten en de organisaties reflecteren over hoe het volgend jaar anders aangepakt kan worden. Waar ging het mis? Hoe kunnen we de verwachtingen van de deelnemers managen? Ook mijn kritiek en ideeën waren welkom in ons gesprek. Swiegot beschrijft de reactie van de festivalsorganisatie op de opstand als positief. “Het heeft geleid tot gesprekken tussen de activisten en de organisatie”, zegt hij. “Constructief spreken in een ruimte waar activisten zijn, betekent luisteren, om daarna samen te reflecteren over hoe het festival anders en beter kan worden georganiseerd in de toekomst.”

Elena Southard (22) studeert antropologie aan de Univeriteit van Brighton en is met haar universiteit bezig met klimaatactivisme. Als ‘sustainable events officer’ organiseert ze protesten in haar stad, waarbij ze zich voornamelijk bezighoudt met het creeëren van een veilige en positieve omgeving. Zelf ervaart ze vaak eco-angst, dat zijn angst en stressgevoelens over de toestanden van het klimaat. Door die angst, probeert ze tijdens haar activisme altijd naar de positieve kanten te kijken en te focussen op gemeenschapsvorming, creativiteit en ontspanning.

Over Fixing the Future kan Southard enkel positief zijn. Ze voelde zicht veilig in de Britse Oxfam-delegatie om intieme ervaringen en emoties te delen. “Ik voelde me geïnspireerd door de lezingen en voelde dat er een community was tussen de jonge activisten. Het was fijn om de verschillen en vooruitgang te zien van kleinschalige acties en oplossingen naar globale veranderingen”, zegt ze. “De nieuwe globale initiatieven die aan bod kwamen tijdens het festival waren wat ik ervan verwacht had. Ik begrijp dat er verschillende soorten activisten aanwezig waren. Het is normaal dat dit festival zich focuste op klimaatoplossingen waar niet elke activist zich volledig achter kon scharen.” Southard vindt echter dat die verschillen in methodes en activisme belangrijk zijn voor het complete plaatje: You can’t make system change without smaller change. “Er is veel kritiek binnenin de activistische wereld. Eén klimaatfestival kan niet de hele problematiek aanpakken. Aangezien het festival zich profileerde als een platform om een stem te geven aan kleinere initiatieven, vind ik het fair dat er niet veel over systematische verandering werd gesproken. Uiteraard blijf ik ook pleiten voor systematische verandering binnen het activisme.”

Het Fixing the Future Festival heeft bij Southard het denken over klimaatactivisme veranderd. Voor het festival nam eco-angst bij haar de overhand en vond ze het moeilijk om hierover te spreken. Na haar ervaringen in Barcelona besefte ze dat elke activist hiermee worstelt, maar daar ook overheen kan komen. “Ik besef nu hoe belangrijk een community is en ik probeer op de universiteit een netwerk voor klimaatactivisme op te richten.”

Camille Velten (23) is een klimaatactivist uit Utrecht, waar ze Global Sustainability Science studeert en klimaatacties, zoals boycots, organiseert. Voor haar was het festival een nieuwe ervaring. Ze had nog nooit geparticipeerd in coorperate activism, de term die ze gebruikte om te verwijzen naar het soort bedrijfsactivisme dat werd gevoerd op het festival. Ze participeert graag aan gemeenschapsactiviteiten. ‘Elk soort activisme is belangrijk in de klimaatbeweging. Nu heb ik ontdekt waar ik het beste bloei en groei en dat is niet in het bedrijfsactivisme, waarbij niet iedereen een gelijkwaardige rol heeft.’

Velten was een van de activisten die kritische opmerkingen maakte tijdens het panelgesprek. Volgens haar lag de focus van het fesitval te weinig op gesprekken over klimaatrechtvaardigheid. “Dit is geen gemakkelijk onderwerp. Je kan hier niet in een halfuur over praten, zoals het geval was tijdens de workshop. Het is geen onderwerp waar zomaar filmpjes over gemaakt kunnen worden voor sociale media om het op te lossen. Over klimaatrechtvaardigheid moeten er grondige gesprekken en acties komen. Waarom hebben we klimaatrechtvaardigheid nodig? Wat is klimaatrechtvaardigheid? Wat heeft dekolonisatie hiermee te maken? Kunnen we het hebben over het imperialisme?” Velten begrijpt wel dat het festival de focus heeft gelegd op klimaatoplossingen. “Dat is ook wat ik ervan verwacht had. Ik ging niet akkoord met alle oplossingen die werden voorgelegd, omdat dat oplossingen waren binnen het huidige systeem dat nu het klimaat aan het verwoesten is. Op straat roepen we: system change, not climate change! Dat is wat ik wou zien op het festival, maar het kwam onvoldoende aan bod. Op het eind van de maand zit ik samen met de organisatoren van het festival, om te praten over onze kritiek.”

Een hoopvol einde

Na de activiteiten van de laatste dag op het festival verzamelden alle 120 activisten zich in een park. Twee Nederlandse activisten hadden overdag een lied geschreven over systeemverandering. Ze zongen het lied met z’n tweeën zowel op het dak van het immense gebouw waar het festival plaatsvond en in het park. Ik was niet de enige die vol bewondering naar de muzikanten luisterde en kippenvel kreeg. In het park hing een sfeer van dualiteit. Er heerste zowel energie als vermoeidheid onder de activisten. Iedereen was dankbaar om elkaar te leren kennen maar ook moe door de intense afgelopen dagen. Achteraf aten we een laatste keer tapas met de Belgische delegatie. Iedereen gaf een korte speech over wat het meeste ging bijblijven. Verschillende dingen kwamen naar boven, zoals dat de strijd voor klimaatrechtvaardigheid nog lang niet volbracht is, maar dat er wel hoop is.

Terug thuis voel ik me voldaan. Er is nog veel werk aan de winkel, maar de mensen die ik leerde kennen in Barcelona hebben me geïnspireerd om ambitieuzere klimaatplannen te eisen. Ik heb vrienden gemaakt van over heel Europa die ook dagelijks bezig zijn met klimaatactivisme en daar ben ik het meeste dankbaar voor. - Leda Broekhoven