Achtergrondinfo
We geven je graag wat meer informatie over Klimaateducatie, de link met Educatie voor Duurzame ontwikkeling en de Sleutelcompetenties die aanbod komen. Daarnaast vind je hieronder ook meer inhoudelijke info over Klimaat en migratie, een korte duiding bij het pakket, extra materiaal voor de leerkracht (bekijk zeker de raindrop-links) en de link naar enkele bronnen.
1. Klimaateducatie
Klimaateducatie is onderwijs dat gericht is op het aanpakken en ontwikkelen van effectieve reacties op klimaatverandering. Het helpt leerlingen de oorzaken en gevolgen van klimaatverandering te begrijpen, bereidt hen voor om te leven met de gevolgen van klimaatverandering en stelt leerlingen in staat passende maatregelen te nemen om een duurzamere levensstijl aan te nemen.
Een brede kijk op klimaateducatie
Klimaateducatie richt zich traditioneel tot wetenschappelijke vakken, met name biologie en aardrijkskunde, en is vooral gericht op het doorgeven van kennis. Voor veel leerlingen blijft het een ver-van-mijn-bed-show, omdat ze minder voeling hebben met ecologische impact van de klimaatcrisis.
De drijfveer om zelf actie te ondernemen m.b.t. de klimaatcrisis kan sterk verschillen (bv toekomst veilig stellen voor andere generaties vs. wil blijven skiën) en ook de noden om acties te realiseren lopen sterk uiteen (bv concrete tips om individueel stappen te zetten vs. aanspreken van het groepsgevoel – zeker bij jonge adolescenten).
De sociale impact van de klimaatcrisis blijft vaak onderbelicht, maar kan het solidariteitsgevoel sterk aanwakkeren (zie ook Vlaamse jeugdraad, 2022). Om de implicaties van klimaatverandering te begrijpen en klimaat-responsieve actie te bevorderen, is het dus ook noodzakelijk om de sociale kant te belichten. Het eindresultaat van elke actie – of ze nu gericht is op het beperken van de klimaatverandering of op – zal uiteindelijk bijdragen tot klimaatredding op zowel ecologisch, sociaal als economisch vlak.
Een bredere kijk op klimaateducatie betekent ook:
- dat klimaateducatie aansluit bij heel wat brede, niet-vakgebonden sleutelcompetenties
-
dat klimaateducatie niet alleen een plaats verdient binnen wetenschappelijke vakken, maar ook in vakken als levensbeschouwing (bv. respectvol in dialoog gaan, werken rond klimaatrechtvaardigheid), kunst (bv. een verbeeldingsoefening voor de toekomst) en taal (bv. communiceren en presenteren van acties).
-
dat klimaateducatie een plaats kan/moet krijgen binnen theoretische opleidingen met doorstroomfinaliteit, maar evenzeer in praktijkgerichte opleidingen met arbeidsfinaliteit (bv sectoren horeca, zorg of land- en tuinbouw).
Met deze leidraad hopen we leraren en pedagogische begeleiders de breedheid van klimaateducatie te laten zien en hen te inspireren om aan klimaateducatie te doen, ook buiten wetenschapsvakken.
2. Link met Educatie voor Duurzame Ontwikkeling
Vandaag worden we wereldwijd geconfronteerd met complexe uitdagingen. De manier waarop we leven heeft een grote impact op onze planeet: klimaat, biodiversiteit, ongelijkheid, ... Deze uitdagingen aanpakken zodat we kunnen toewerken naar een leefbare wereld voor iedereen, nu en in de toekomst, hier en elders op de wereld, dat is waar Duurzame Ontwikkeling voor staat.
Educatie voor Duurzame Ontwikkeling (EDO) wil leerlingen competenties laten ontwikkelen om de uitdagingen van vandaag mee vorm te geven. Het ultieme doel is dat leerlingen kleine, maar gerichte veranderingen kunnen in gang zetten en dus actiecompetent zijn.
We baseren ons op de EDO-principes (VALIES, 2022) als kompas om veranderingen in beweging te zetten met leerlingen. Volgens deze principes zijn kennis en een onderzoekende houding noodzakelijk – maar niet voldoende - om oplossingen te bedenken. Naast een onderzoekende aanpak is het nodig om mensen samen te brengen. Deze brengen immers nieuwe inzichten, standpunten en kennis mee die helpen om ene concrete verandering te realiseren.
De 3 EDO-principes (onderzoekend, samen en actiegericht) zijn dus onlosmakelijk met elkaar verbonden, en vormen een rode draad bij alle thema’s die binnen EDO aan bod komen.
Lesmateriaal opgebouwd volgens 3 EDO principes
Onderzoekend
Duurzaamheidsuitdagingen zijn niet eenvoudig op te lossen. Ze zijn op een bepaald moment in de tijd ontstaan en hebben gevolgen nu en in de toekomst op zowel mensen, planeet als de economie. Inzicht krijgen in die complexe samenhang is de basis om oplossingen te zien die kunnen werken.
Samen
Samen aan de slag gaan betekent dat je meer inzicht krijgt in verschillende meningen en standpunten. Iedereen kijkt anders naar duurzaamheidsuitdagingen. Samen kan je meer dan alleen. Samen heb je meer kennis dan alleen. Samen zie je meer oplossingen dan alleen. Zo kun je tot oplossingen komen die voor een grote groep mensen werken en tot meer motivatie en gedragenheid komen.
Actiegericht
Actiegerichtheid betekent niet het zomaar uitvoeren van een aangeleerd gedrag (bv afval in de vuilnisbak gooien omdat dit verwacht wordt) of het meesurfen met de menigte (bv meestappen in een klimaatmars met de klas omdat de leerkracht dit organiseert). Alles hangt af van de intentie en de reden van dit gedrag. Wanneer een leerling betrokken en vanuit een reëel probleem een bewuste handeling bedenkt en stelt, alleen of met anderen, dan is die leerling actiegericht.
3. Sleutelcompetenties
Er werd beslist om niet met specifieke, vakgebonden onderwijsdoelen te werken, maar wel met sleutelcompetenties. Deze zijn voor alle netten en studierichtingen gelijk en zijn gericht op maatschappelijke participatie en persoonlijke ontplooiing (basisvorming)(AHOVOKS, 2022). Het schema is een eerste oefening om na te gaan welke sleutelcompetenties aansluiten bij deze lessenreeks, en bij welke les ze het meest aan bod komen (rechtse kolom).
- Groene thema’s komen bijna vanzelfsprekend aan bod
- Oranje thema’s komen aan bod naargelang de verdere uitwerking/focus
- Rode thema’s vinden nauwelijks of geen aansluiting.
Het schema maakt duidelijk dat deze lessenreeks aansluit bij heel wat sleutelcompetenties, en dus binnen verschillende leergebieden aan bod kan komen. Aansluiting met sleutelcompetenties leercompetenties, zelfbewustzijn, ondernemingszin, burgerschap en sociaal-relationele competenties is het grootst (volledig dekkend). Daarnaast is er heel wat aansluiting bij de sleutelcompetenties ruimtelijk bewustzijn, historisch bewustzijn en economische competenties.
4. Klimaat en migratie
De klimaatcrisis verdrijft mensen van huis. Door extreme weersomstandigheden, droogte, overstromingen en de stijgende zeespiegel worden plaatsen tijdelijk of voorgoed onbewoonbaar.
Voor arme mensen in lage-inkomenslanden is het risico op ontheemding – bv. door rampen of milieudegradatie als gevolg van de klimaatverandering, het grootst. Vandaag al moeten er meer mensen vluchten als gevolg van natuurrampen dan als gevolg van conflict en geweld. Die bevolkingsgroepen worden steeds kwetsbaarder bij gebrek aan bescherming.
Klimaatontheemding vormt een bedreiging voor duurzame ontwikkeling en versterkt de wereldwijde ongelijkheid. Maar ook dichter bij huis worden de sociale gevolgen van de klimaatcrisis steeds meer voelbaar. Denk maar aan de overstromingen die het zuiden van ons land troffen in 2021, de aanhoudende droogtes in België en elders in Europa sinds 2019 en de vele bosbranden, niet enkel in Brazilië en Australië, maar ook in Zuid-Europa. Ook hier worden de lage-inkomensgezinnen het meest getroffen.
Het is een wereldwijde verantwoordelijkheid om ervoor te zorgen dat iedereen die risico loopt de middelen heeft om de gevolgen zo goed als mogelijk het hoofd te bieden. Wanneer adaptatie niet mogelijk is en mensen noodgedwongen moeten verhuizen, zijn bescherming en begeleiding van vitaal belang. Dat vergt internationale samenwerking en nationale initiatieven.
Educatie kan hierin een belangrijke hefboom zijn, om leerlingen (en de wereld) bewust te maken van dit sociale aspect binnen de klimaatcrisis en om te werken aan vaardigheden om hiermee aan de slag te gaan (denkvaardigheden, onderzoeksvaardigheden, actievaardigheden,…). Hierna vind je meer achtergrondinformatie voor de leerkracht en/of gebruik in de klas.
5. Korte duiding bij dit pakket
Uiteraard hebben de lessen het grootste leereffect als de lessen alle 3 aan bod kunnen komen én er extra tijd wordt voorzien om de actie-les voldoende uit te werken en erover te reflecteren. Dit kan binnen verschillende vakken gecombineerd.
Bij elke les hoort een bondige uitleg in de vorm van een activiteitenfiche (na registratie ontvang je toegang tot de downloads). Informatie voor de leerkracht over specifieke begeleiding bij elke slide, wordt meegegeven als notitie onder elke slide bij de powerpoint zelf. Op die manier is het gebruik van de powerpoint flexibel. De tijdsinschatting per slide staat op elke slide vermeld.
6. Extra materiaal voor de leerkracht
De complexiteit van inhouden en verbanden wordt op een visuele manier bevattelijk gemaakt via infographics en fiches. Deze kunnen gebruikt worden als achtergrondinformatie voor leerling of leerkracht, als ‘poster’ en infofiches opgehangen worden in klas of afsluitend besproken/meegegeven worden als samenvatting van de lesinhouden. (Na het invullen van het registratieformulier ontvang je toegang tot de downloads)
We maakten ook een selectie van extra bronnen die kunnen gebruikt worden om een les in te leiden (bv via documentaires of getuigenissen van klimaatlingen) of te verdiepen (bv interpreteren en analyseren van datagrafieken).
Deze bronnen worden gedeeld via het gratis programma raindrop, dat toelaat om via een gedeeld platform bronnen visueel te ordenen in mappen en te doorzoeken via tags.
Je kan de bronnen raadplegen:
- via deze raindrop-link (specifieke bronnen over migratie ten gevolge van klimaatverandering)
- via deze raindrop-link (algemene bronnen klimaateducatie).
7. Bronnen
AHOVOKS (2021). Zestien sleutelcompetenties - Kwalificaties & curriculum. Geraadpleegd op 02/02/2022 via https://www.kwalificatiesencurriculum.be/zestien-sleutelcompetenties
UNESCO (2015). Not Just Hot Air: Putting Climate Change Education into Practice. Paris, UNESCO. Geraadpleegd op 20/06/2022 via https://unesdoc.unesco.org/ark:/48223/pf0000233083_eng
VALIES (2022). Educatie voor Duurzame Ontwikkeling op School: EDO-principes. Geraadpleegd op 01/07/2022 via https://www.edoschool.be/#/prikkel/introductie/principes .
Vlaamse jeugdraad, 2022 (29 juni). Advies 2207: Klimaatcommunicatie en –educatie. Geraadpleegd op 20/07/2022 via https://vlaamsejeugdraad.be/nl/adviezen/klimaatcommunicatie-en-educatie.